Jón Steinar Gunnlaugsson

Sitjandi ríkisstjórn hefur í skjóli meirihluta síns á Alþingi komið fram vilja sínum um hækkun veiðigjalda. Mikið hefur gengið á:

Í lýðræðislegum kosningum varð niðurstaðan sú að nýr stjórnarmeirihluti náði völdum í þjóðfélaginu.

Nýi meirihlutinn vildi hækka skattana sem útgerðin skyldi þurfa að greiða fyrir aðganginn að fiskimiðunum við landið.

Ríkisstjórnin flutti frumvarp á Alþingi um þetta.

Illa var staðið að gerð frumvarpsins. Meiri hlutinn vildi svo við þingmeðferðina ekki taka tillit til tillagna minnihlutans. Þær voru sagðar byggjast á gagnaöflum um málið sem með réttu hefði átt að liggja fyrir við gerð frumvarpsins.

Á Alþingi var tekist harkalega á um þetta frumvarp. Minnihlutinn hélt uppi málþófi til að andmæla frumvarpinu og koma fram tillögum sínum um breytingar á því í því augnamiði að draga úr skaðlegum áhrifum þess á afkomu þjóðarinnar.

Meirihlutinn lýsti því að hann væri staðráðinn í að koma frumvarpinu í lög hvað sem öllum sjónarmiðum um skaðleg áhrif þess liði. Þingsalurinn var svo gott sem tómur þegar minnihlutinn flutti óteljandi ræður sínar. Lá fyrir að efni þeirra myndi engu breyta.

Meirihluti almennings í landinu virtist styðja frumvarpið en þó að slepptum þeim íbúum dreifðra byggða sem töldu að afkoma sín myndi rýrna við lögfestingu þess. Stuðningur manna við þetta frumvarp virtist byggjast á sjónarmiðum um að pyngjur þeirra myndu þyngjast við lögfestingu þess.

Kannanir liðinna ára hafa sýnt að íslenska stjórnkerfið á fiskveiðum hefur skilað íslensku þjóðinni meiri arði en þekkist í öðrum löndum. Þetta breytti engu um fyrirætlanir meirihlutans á Alþingi.

Meirihlutinn á Alþingi, sem studdist við meirihluta þjóðarinnar í síðustu Alþingiskosningum, hafði auðvitað lýðræðislega heimild til að koma frumvarpi sínu í lög. Fyrir lá að málþóf minnihlutans myndi þar engu um breyta. Þegar það var orðið ljóst var gefin forsenda fyrir málþófinu brostin. Því var haldið áfram þrátt fyrir þetta. Meirihluti þingsins ákvað þá að beita heimild í lögum til að stöðva málþófið og láta þingið ganga til atkvæða um frumvarpið, Til þess hafði hann heimild samkvæmt lögum.

Komi í ljós að þessi lagasetning hafi valdið þjóðinni tjóni verður tekist á um þetta í stjórnmálabaráttunni við næstu Alþingiskosningar.

Fyrir liggur að meirihluti á Alþingi getur sett lög sem valda þjóðinni tjóni. Ef einhver telur sig verða fyrir slíku tjóni getur hann leitað til dómstóla ef hann á hagsmuni, sem unnt er að bera undir þá. Að öðru leyti verður gert út um þennan ágreining við næstu kosningar til Alþingis.

Það er ástæðulaust fyrir oddvita ríkisstjórnarinnar að lýsa þessari atburðarás sem árás á lýðveldið af hálfu stjórnarandstöðunnar. Hún gerði bara það sem lög heimiluðu henni. Efni máls og talað orð fela í sér þau átök sem málefnið gefur tilefni til í ríki sem viðhefur þá skipan sem við teljum lýðræði.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Einn af varaforsetum Alþingis, Hildur Sverrisdóttir, stjórnaði fundi Alþingis þriðjudaginn 8. júlí s.l. Um miðnætti frestaði hún fundi. Stjórnarliðar hafa haldið því fram að Hildur hafi ekki haft heimild til að gera þetta. Af því tilefni skal tekið fram að í 8. gr. laga nr. 55/1991 um þingsköp Alþingis segir svo um störf varaforseta: „Í forföllum forseta ganga varaforsetar að öllu leyti í hans stað“. Það átti því undir valdsvið Hildar að stjórna fundinum og þ.m.t. að slíta honum.

Strax í upphafi fyrsta fundar morguninn eftir (í gær 10. júlí) brá svo við að forsætisrráðherra, Kristrún Frostadóttir, fór fyrst þingmanna í ræðustól og lýsti því að framganga stjórnarandstöðunnar við meðferð á frumvarpinu um veiðigjöldin, væri í andstöðu við lýðræðislega stjórnskipan á Íslandi. Ýmsir stjórnarþingmenn fylgdu þessu eftir með ræðum um að Hildur Sverrisdóttir varaforseti hefði ekki haft heimild til að fresta fundinum kvöldið áður. Öll þessi afstaða þingmanna meirihlutans virðist byggjast á því að minnihlutinn geti haldið þinginu í herkví með málþófinu og stjórn þingfunda. Er það svo? Í 71. gr þingskaparlaganna er kveðið skýrt á um að unnt sé að knýja fram lok umræðna á Alþingi. Geta níu þingmenn krafist þess að greidd skuli atkvæði um það umræðulaust hvort umræðu sé lokið.

Hvers vegna beitir meirihluti Alþingis ekki þessari heimild? Í stað þess að gera það hverfa þingmenn meirihlutans unnvörpum úr þingsalnum meðan minnihlutaþingmenn tala.

Forsætisráðherrann virtist í ræðu sinni telja að skollin væri á styrjöld milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Tekist væri á um tilverurétt lýðveldisins. Það munaði ekki um það. Af hverju lætur hún lið sitt ekki beita lagaheimild til að binda endi á þessar umræður? Er hún hrædd við að bera ábyrgð á slíkri ákvörðun? Það vekur svo athygli að forsætisráðherrann hefur sagt að málið snúist um þingrof. Veit hún ekki hvað það hugtak merkir? Hyggst hún rjúfa þingið og efna til kosninga ef ríkisstjórnin kemur ekki fram málum sínum?

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Á Íslandi ríkir sú skipan að þjóðin kýs alþingismenn. Ræðst skipting þingmanna milli flokka af úrslitum kosninga. Meirihluti þingmanna myndar ríkisstjórn og setur þjóðinni lagafyrirmæli, þó að minnihlutinn sé andvígur þeim. Minnihlutinn hefur heimild til að andmæla fyrirætlunum meirihlutans og gera grein fyrir ástæðum andmælanna við umræður á þinginu. Fari meirihlutinn fram með lagafrumvarp verður það að lögum ef þingmenn meirihlutans gefa sig ekki og samþykkja frumvarpið.

Það er að mínum dómi skylda alþingismanna sem andvígir eru setningu laga, sem meirihlutinn vill setja, að beygja sig fyrir því eftir að hafa notið málfrelsis við meðferð frumvarps á Alþingi. Valdi sett lög meirihlutans þjóðinni tjóni verða landsmenn að una því. Telji menn að lög sem sett hafa verið brjóti gegn réttindum annarra borgara og valdi þeim tjóni geta þeir eftir atvikum leitað réttar síns fyrir dómstólum. Hugsanlegt er að ekki verði unnt að skjóta tjóni af skaðlegri lagasetningu til dómstóla af réttarfarsástæðum. Þá situr þjóðin uppi með tjónið. Réttlætingin fyrir því er sú að almenningur í landinu kaus þá sem völd fengu og notuðu þau til að setja landinu lagareglur sem valda þjóðinni eða hluta hennar fjárhagslegu tjóni.

Reglurnar sem þessu valda eru það sem við nefnum lýðræði. Meirihlutinn ræður þó að reyndin verði sú að lögin sem sett eru geti talist arfavitlaus og valdið þjóðinni fjárhagslegu tjóni.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Það er lagt fyrir okkur á næstum hverjum degi að hafa skoðanir á málefnum þjóðfélagsins sem svonefndir fjölmiðlar fræða okkur oftast um. Við vitum að frásagnir þeirra eru oft litaðar af persónulegum skoðunum þeirra manna sem semja fréttir. Þeim ber auðvitað að reyna að vera hlutlausir í frásögnum sínum, en það getur verið erfitt, því flestir sem sinna þessum frásögnum hafa sjálfir skoðanir á því sem frá er sagt. Sumir fjölmiðlar gefa sig meira að segja út fyrir að vera talsmenn ákveðinna sjónarmiða í stjórnmálum eða öðrum málefnum sem fjallað er um.

Það getur verið erfitt að greina kjarnann frá hisminu í því sem borið er fram fyrir okkur í tilfallandi fréttafrásögnum á hverjum degi. Flest tökum við oftast afstöðu í hugarheimi okkar þó að við gerumst sjaldnast sjálf opinberir talsmenn hennar. Ætli flest okkar séu ekki undir þá sök seld að trúa oftast frásögnunum sem við heyrum. Í þeim felast oft staðhæfingar eða tilgátur um staðreyndir auk dulbúnings á persónulegum skoðunum þess sem segir frá. Verður þá stundum til eins konar hjarðhugsun sem flest okkar aðhyllast hugsunarlaust án þess að vera í nokkurri aðstöðu til að gagnrýna frásögnina af því sem um ræðir. Þetta ber okkur að forðast þó að erfitt sé því að við „vitum ekki betur“.

Sum okkar búa yfir því sem við nefnum hugsjónir. Í þeim felst oft að við reynum sjálf að leggja ákveðinn mælikvarða á það sem við heyrum, sem þá oftast samrýmist hugsjónum okkar. Við þekkjum flest nafngiftir margra þessara hugsjóna. Sumir eru sósíalistar sem vilja að valdsmenn ráði atburðum í samfélaginu að svo miklu leyti sem unnt er. Aðrir eru það sem við köllum vinstri menn, án þess að þeir vilji sjálfir kalla sig sósíalista. Enn aðrir aðhyllast frelsi og ábyrgð einstaklinganna sjálfra. Þeir eru stundum kallaðir frjálshyggjumenn. Og margir falla ekki undir þessar skilgreiningar og aðhyllast þá oftast þær hugmyndir um atburði líðandi stundar sem hyggjuvit þeirra eða kannski skorturinn á því segir þeim.

Ég er á þeirri skoðun að við ættum sem flest að reyna að gera okkur grein fyrir þeim hugmyndum sem við viljum að þjóðfélagið lúti að mestu. Þessar hugmyndir ættum við að reyna að móta út frá þeim sjónarmiðum sem styðja viðleitni okkar til að vera sjálfstæðir einstaklingar sem vilja bera ábyrgð á sínum eigin gjörðum, hvort sem er í persónulegum málum eða þeim sem lúta að skipan sameiginlegra mála þjóðfélagsins. Kannski við komumst þá nær því að lúta ekki að jafnaði þeim viðhorfum sem fjölmiðlar og atkvæðamiklir einstaklingar mata okkur á með því að vera að minnsta kosti gagnrýnin á það sem við heyrum.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Það fór eins og mig grunaði þegar ég vísaði til viðtals Bylgjunnar við Heiðrúnu Lind Marteinsdóttur í morgunþætti í fyrradag, 24. júní. Margir risu upp á afturfætur sína vegna þess arna. Það er eins og margir telji að útgerðin greiði ekkert í ríkissjóð fyrir heimildina til að veiða fisk við Ísland. Það er mikill misskilningur. Heiðrún Lind skýrir stöðuna í þessu og kemur þar fram að útgerðin greiði að jafnaði þriðjung af hagnaði sínum í veiðigjöld, sem er sérstakt endurgjald fyrir aðganginn að miðunum. Í viðtalinu rökstyður hún að sú mikla hækkun sem til stendur að gera á þessum veiðigjöldum muni hafa mjög lamandi áhrif á rekstur fyrirtækja sem stunda fiskveiðar. Nú ættu menn að gera sér grein fyrir því að þessi fyrirtæki borga skatta eftir sömu reglum og önnur fyrirtæki í atvinnurekstri. Veiðigjöldin eru viðbót við skattgreiðslurnar. Og þá er deilt um hvort þau beri að hækka frá því sem nú gildir. Heiðrún Lind gerir í viðtalinu skýra grein fyrir stöðunni. Hún aftekur ekki að hækka megi veiðigjöldin en telur að hækkunin sem stendur fyrir dyrum sé meiri en svo að fyrirtækin ráði við hana a.m.k. til lengri tíma. Menn ættu að hlusta á viðtalið áður en þeir tjá sig um málið á þann glaðbeitta hátt sem margir gera. Hér er hlekkur á viðtalið. Það er eins og margir telji sig sjálft eiga í vændum háar fégreiðslur úr ríkissjoði ef veiðigjöldin verði hækkuð! Ætli það geti ekki talist draumórar?

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Í viðskiptablaði Morgunblaðsins í dag 25. júní er að finna grein eftir Ásgeir Ingvarsson undir fyrirsögninni „Stríð, friður og Donald Trump“. Ásgeir skrifar reglulega greinar í Morgunblaðið sem undantekningarlaust eru svo sannarlega þess virði að vera lesnar. Greinin í dag er öfgalaus og vönduð greining á átökunum fyrir botni Miðjarðarhafs núna eftir að klerkastjórnin í Íran varð þátttakandi í þeim. Þessi skrif gefa raunsanna mynd af þessum atburðum og er hressandi að lesa hana í staðinn fyrir hlutdræg og stóryrt skrif, sem svo margir ástunda um þessar mundir, Þeir eru sýnilega drifnir áfram af fréttaflutningi RÚV sem er allur á aðra hliðina. Takk fyrir Ásgeir.

Svo var líka í morgun flutt í Bítinu á Bylgjunni viðtal við Heiðrúnu Lind Marteinsdóttur, sem starfar hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi. Hún talaði um skattlagninguna á fiskveiðarnar, sem nú er á döfinni. Hún fór á öfgalausan og málefnalegan hátt yfir þessar fyrirætlanir og sýndi fram á alvarlega skaðsemi þeirra. Ég hef ekki heyrt nokkurn annan tala um þetta umdeilda mál af meira viti og á vandaðri hátt. Menn ættu að „sækja sér“ þetta viðtal og hlusta án þeirra fordóma sem svo margir temja sér um málið. Takk fyrir Heiðrún.

Áhugamenn um stjórnmál ættu að leggja sig eftir vönduðu efni um þessi viðkvæmu mál, en taka niður skyggðu gleraugun sín á meðan.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Hryðjuverkasamtök, sem hafa lýst yfir því að þau stefni að útrýmingu þjóðar þinnar, gera morðárás á heimaland þitt. Þau drepa saklausa borgara þar og handtaka fjölda annarra, sem þeir flytja með sér úr landi og halda föngnum við illa meðferð. Þeir vita að stjórnvöld í heimalandi þínu munu bregðast hart við. Þeir telja þjóð þína ekki eiga sér tilverurétt og segjast vilja útrýma henni. Heima fyrir fela þeir sig meðal saklausra borgara í því skyni að þeir verði fyrst drepnir í þegar þjóð þín hefur aðgerðir til að hefna fyrir morðárás þeirra og bjarga föngunum. Þeir vita líka að almenningur í öðrum löndum muni fordæma drápin á fólkinu, sem þeir nota sem hlífðarskjöld. Þeir vita hversu skelfilegt það er fyrir allt friðelskandi fólk að fá daglegar fréttir af saklausu fólki, þ.m.t börnum, sem verða fórnarlömb í þessum átökum. Þeir vita líka að borgarar í öðrum löndum munu fordæma þessi viðbrögð þjóðar þinnar. Auðvitað. Við viljum ekki drepa þá sem saklausir eru. Samt ættu borgarar annarra ríkja að velta fyrir sér hvor aðilinn beri meiri ábyrgð á hörmungum þessa fólks sem „verður á milli“, þeir sem ráðast á það eða hinir sem stofnuðu til átakanna og notuðu svo fólkið til hlífðar fyrir sjálfa sig. Þeir vissu að það myndi falla vegna þess að þjóð þín myndi vilja ná til þeirra sem hófu morðin.

Mikið er það göfugt þegar umheimurinn fordæmir árásir þjóðar okkar og skelfilegar afleiðingar þeirra en víkja aldrei að morðárás hinna sem öllu komu af stað. Við erum svo göfug og erum jafnvel fús til að halda á Austurvöll til að fordæma þá sem brugðust við árás hinna.

Ég tek fram að ég styð ekki þau varnarviðbrögð sem hafa kostað saklaust fólk lífið. Það er hins vegar illa þolandi að hlusta sífellt á einhliða málflutning þeirra sem styðja Hamas hryðjuverkasamtökin.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Öllum núlifandi mönnum er kunnugt um ótrúleg illvirki, sem menn hafa framið gegnum tíðina. Þar rísa kannski hæst glæpir sem Nasistar í Þýskalandi drýgðu, þegar þeir frömdu fjöldamorð á Gyðingum í síðari heimsstyrjöldinni. Var þá milljónum Gyðinga smalað eins og búpeningi inn í gasklefa og þeir drepnir án þess að hafa annað til saka unnið en að tilheyra kynstofni gyðinga. Kannski er mannskepnan grimmasta dýrategund jarðarinnar, því hún fremur oft illvirki sín í þeim eina tilgangi að slátra fórnarlömbunum.

En stundum verður málum hins vegar svo háttað að verstu illvirkin ala af sér stærstu hetjudáðirnar. Nicolas Winton var breskur maður sem fæddur var á árinu 1909. Á fyrstu árum síðri heimstyrjaldarinnar tók hann sér fyrir hendur að bjarga gyðingabörnum sem bjuggu í Tékkóslóvakíu frá drápsvél Þjóðverja áður en þeir réðust þar inn og slátruðu Gyðingum sem þar bjuggu, jafnt fullorðnum sem börnum. Þessi maður kom 669 tékkneskum börnum til Bretlands og kom þeim þar fyrir í fóstri hjá breskum fjölskyldum. Liggur ljóst fyrir að með þessum hætti bjargaði hann lífi þessara barna.

Þessi einstaki maður lét ekki hátt um verk sín. Varð almenningi ekki kunnugt um verk hans fyrr en á 9. áratug 20. aldarinnar. Þá kom í ljós að þúsundir manna áttu honum líf að launa, bæði þeir sem hann hafði bjargað og svo einnig afkomendur þeirra. Hlaut hann þá verðuga viðurkenningu fyrir hetjudáðir sínar.

Lífshlaup Nicolas Winton ætti að vera okkur ævarandi áminning um að láta okkur varða misgjörðir, sem einatt eru framdar á mannfólkinu kringum okkur. Í þeim efnum getur framtak einstaklinga skipt máli og jafnvel orðið þeim til bjargar sem órétti eru beittir. Við ættum því ekki að leiða alltaf hjá okkur lögbrot og aðrar misgjörðir á réttindum annarra, eins og svo margir gera. Lífsferill Nicolas Winton ætti að vera okkur hvatning til góðra verka gagnvart öðru fólki í stað þess að þegja þunnu hljóði, þegar við verðum vör við misgjörðir gagnvart því, þó að þær jafnist sem betur fer ekki á við misgjörðir Þjóðverja í stríðinu.

Nicolas Winton náði háum aldri og varð 106 ára. Hann féll frá á árinu 2009.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Nú er deilt á Alþingi um lögleiðingu á bókun 35, sem felur í sér breytingu á lögum nr. 2/1993 um Evrópska efnahagssvæðið. Texti frumvarpsins um lögleiðinguna hljóðar svo:

„Ef skýrt og óskilyrt lagaákvæði sem réttilega innleiðir skuldbindingu samkvæmt EES-samningnum er ósamrýmanlegt öðru almennu lagaákvæði skal hið fyrrnefnda ganga framar, nema Alþingi hafi mælt fyrir um annað. Sama á við um skuldbindingar sem eru innleiddar með stjórnvaldsfyrirmælum ef þau eru ósamrýmanleg öðrum stjórnvaldsfyrirmælum.“

Í þessu felast fyrirmæli um að eldri reglur skv. EES-samningnum skuli ganga fyrir yngri lögum sem Alþingi setur ef ekki er efnislegt samræmi á milli. Þetta felur það í sér að löggjafarvald Alþingis er takmarkað, því að ný sett lög á Alþingi víkja auðvitað ævinlega til hliðar eða fella niður eldri lagareglur ef efnislegt ósamræmi er til staðar. Í reynd er því lagasetningarvald Alþingis takmarkað að þessu leyti án þess að stjórnarskráin heimili slíkt.

Ekki verður annað séð en að sú skipan sem felst í þessu frumvarpi standist ekki nema stjórnarskránni sé fyrst breytt og í hana sett ákvæði sem heimilar þetta. Alþingismönnum er skylt að haga störfum sínum að lagasetningu samkvæmt þeim heimildum sem stjórnarskráin veitir. Þess vegna hefur Alþingi ekki stjórnskipulega heimild til að lögfesta þetta frumvarp.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Morgunblaðið birtir í dag, 6. júní, grein eftir Árna Má Jensson, undir heitinu „Þróun íslams síðustu 1.400 ár“. Þar er að finna lýsingu á sífellt vaxandi áhrifum flóttafólks frá löndum íslams til vesturlanda. Segir hann þetta vera einu heildina „óháð kynþætti og landfræðilegum uppruna, sem sest að í nýjum heimkynnum með fullmótað þjóðskipulag í farteskinu, sem það trúir að hafið sé yfir landslög, menningu og trúarbrögð gestgjafalandsins“. Í grein sinni lýsir höfundur sívaxandi áhrifum þessa fólks í þeim löndum sem það flyst til. Áhrifin eru mótuð af framandi trúarbrögðum þess á skipulag og lýðræðislega skipan mála í hinum vestrænu ríkjum. Lýsing Árna Más er ógnvænleg því þessu fólki fer ört fjölgandi á vesturlöndum og mun áður en yfir lýkur ná að breyta þjóðfélögum okkar í þá átt sem ekki er unnt að sætta sig við.

Þá er hægt að finna á netinu 17 mínútna ræðu sem 29 ára gömul hollensk stúlka, Eva Vlaardinggerbroek, flutti á ráðstefnu á vegum samtakanna CPAC (the Conservative Polical Action Conference) í Ungverjalandi fyrr á þessu ári. Allir vesturlandabúar ættu að hlusta á þessa ræðu. Þar ræðir hún tæpitungulaust um ógnvænlega hættu sem vesturlandabúum stafi af íslam og vaxandi fjölda þeirra sem þangað flytjast og aðhyllast þessi öfgafullu trúarbrögð, Hafi þeir sívaxandi áhrif á vesturlöndum, sem miði að því að uppræta grunngildi lýðræðislegra þjóðfélaga, en koma í staðinn á þjóðskipulagi sem ekkert okkar vill una.

Það er kominn tími til að íslensk stjórnvöld setji lagareglur sem útiloki þetta öfgafulla fólk frá því að flytjast búferlum hingað til lands. Okkur ber engin skylda til að taka við því og ber að bregðast við, áður en það verður um seinan..

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur