Lagaleg sjónarmið um rétt íbúa í Grindavík til að fara til heimila sinna þrátt fyrir bann stjórnvalda:

1. Óheimilt er að meina mönnum að fara til heimila sinna nema að lágmarki sé sýnt fram á að öðrum mönnum stafi hætta af för þeirra þangað. Líklega halda stjórnvöldin því ekki einu sinni fram að slík hætta stafi af heimförinni. Þannig eru ákvæðin í 3. mgr 71. gr. stjórnarskrár um að takmarka megi friðhelgi heimilis klárlega bundin við að ógnað sé réttindum annarra. Stjórnvöldin virðast einungis styðja bann sitt við þörf á að vernda eigendur húsa í Grindavík fyrir sjálfum sér. Til þess hafa þau ekki heimild ef á annað borð verður talið, eins og hér á landi, að borgarar búi almennt við persónulegt frelsi. Ákvæði 23. og 24. gr laga um almannavarnir, sem stjórnvöld sjálfsagt vísa til, hljóta því að víkja fyrir þessum ákvæðum stjórnarskrár. Persónulegt frelsi eigendanna heimilar þeim m.a. að stofna sjálfum sér í hættu ef einhver hætta er ferðinni á annað borð. Benda má á í framhjáhlaupi að ekkert í settum lögum bannar mönnum t.d. að svipta sjálfa sig lífi ef því er að skipta enda verður engum refsað fyrir þann gjörning.

2. Engar forsendur eru til að telja einu sinni að eigendunum eða fjölskyldum þeirra stafi sjálfum hætta af því að fara á heimili sín. Sönnunarbyrði um þetta hlýtur að hvíla á stjórnvöldunum sem byggja bann sitt á þessu. Sé svona hætta talin vera fyrir hendi hlýtur hún líka að teljast smávægileg og getur hreint ekki talist nægileg til að standa framar rétti eigendanna til nýtingar á eignum sínum.

3. Jafnvel þó að talið verði að eigendurnir stofni lífi sínu í verulega hættu með heimför sinni hafa stjórnvöld ekki heimild til að banna þeim förina. Engin almenn regla bannar mönnum að stofna lífi sínu í hættu og gera menn það iðulega án afskipta stjórnvalda svo sem við iðkun alls kyns íþrótta. Má þar t.d. nefna fjallgöngur við hættulegar aðstæður, langsund í köldum sjó, flug úr mikilli hæð með tilbúnum vængjabúnaði o.m.fl.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Á afmælisdegi mínum, 27. september síðasta haust, birti ég neðangreinda grein á Facebook. Nú stendur til að hefja skömmtun á rafmagni í landinu. Svonefndir náttúruverndarsinnar hafa margir barist með áberandi hætti gegn því að við hagnýtum þessi verðmæti í landinu. Þetta er sérstaklega undarlegt vegna þess að virkjun orkuauðlinda okkar er framar öllu öðru til þess fallin að draga, bæði hér á landi og í nágrannalöndum okkar, úr framleiðslu á svonefndu jarðefnaeldsneyti, olíu og kolum, sem veldur skaðlegri mengun á umhverfinu. Þeir vilja á þessu sviði auka mengunina í þágu sjónarmiða sem eru alveg út í hött í stað þess að berjast gegn henni.

„Ég hef skrifað um það áður að umhverfisvænar náttúruauðlindir eru með verðmætustu eignum Íslendinga, á sama tíma og fæstar aðrar þjóðir eiga sama kost á að framleiða umhverfisvæna orku. Þær verða margar hverjar að una við kol og olíu til vinnslu á rafmagni. Náttúruverndarsinnar annarra landa horfa öfundaraugum til okkar, enda er vinnsla endurnýjanlegrar orku áhrifamesta aðgerðin gegn losun koldíoxíðs út í andrúmsloftið.

En ekki á Íslandi. Nú sitja við stjórnvöl þessara mála nefndir og ráðamenn, sem virðast hafa megna andúð á nýtingu þessara auðlinda. Með úrskurðinum frá í sumar var a.m.k. um sinn fallið frá byggingu Hvammsvirkjunar sem er augljóslega mjög hagkvæm virkjun með mikla framleiðslugetu. Svo er að sjá sem þessir áhrifamiklu ráðamenn telji að bygging þessarar virkjunar muni spilla náttúru landsins. Þetta er ótækt sjónarmið. Öll mannvirki breyta ummerkjum á byggingarstað. Húsbyggingar í Reykjavík eru gott dæmi um það! Landsvirkjun, sem byggt hefur virkjanir okkar, er þekkt af því að ganga vel um umhverfi þeirra, og er það þessu fyrirtæki til sóma.

Við Íslendingar erum í þeirri forréttindastöðu að við okkur blasa hagkvæm tækifæri til þess að nýta orku fallvatna, vindorku og jarðvarma til raforkuframleiðslu. Þessi nýting fellur vel að markmiðum um minni losun koldíoxíðs og er þar að auki grundvöllur þess að að hér verði lífvænlegt atvinnulíf til frambúðar.“

Það er furðulegt, svo ekki sé meira sagt, að þessi afturhaldssömu stjórnvöld skuli sitja í skjóli Sjálfstæðisflokksins og jafnvel undir yfirstjórn hans. Sá flokkur ætti að vilja framfarir á þessu sviði ef marka má almenn sjónarmið hans. Kominn er tími til að losa þjóðina við afturhald langhundanna svo hægt sé að nýta þessar verðmætu orkuauðlindir, okkur öllum til hagsbóta.

Alþingi ætti án tafar að veita sérstakar lagaheimildir til að unnt verði að hrinda þessu þjóðþrifamáli í framkvæmd eins og nefnt var í greininni frá s.l. hausti.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Við hjónin sáum leikritið „Orð gegn orði“, sem sýnt hefur verið í Þjóðleikhúsinu að undanförnu. Þetta er áhrifamikil og vel gerð sýning. Meginefni hennar er lýsing ungrar konu á andlegum áhrifum nauðgunar karlmanns sem hún starfaði með. Einungis einn leikari kemur á svið sýningarinnar, leikarinn Ebba Katrín Finnsdóttir, og er frammistaða hennar ekkert minna en stórkostleg.

Mér sýnist að boðskapur þessarar sýningar sé annars vegar að fjalla um áhrif þessa glæpaverks á andlega heilsu þolandans og hins vegar hugleiðing um að taka þurfi upp ný viðhorf til sönnunar brota af þessu tagi þannig að unnt sé að draga fleiri afbrotamenn til ábyrgðar fyrir dómi. Um er að ræða mjög alvarlegt ofbeldisbrot, sem líklega er algengara í samfélagi okkar heldur en menn gera sér almennt grein fyrir.

Lýsingin á áhrifum brotsins, sem þessi kona verður fyrir, er hrikaleg. M.a. liggur fyrir að þau áhrif muni lita allt líf þolandans um ókomna framtíð, og þá meðal annars vegna þess að ekki reynist unnt að draga afbrotamanninn til ábyrgðar þar sem hann neitar sök. Ekki er öðrum sönnunargögnum til að dreifa en framburði þeirra beggja, konunnar og ofbeldismannsins. Við þekkjum flest umræður um þann vanda sem við er að glíma við að sanna brotin þegar svona stendur á. Veldur hann í flestum tilvikum því að ekki er unnt að sanna sökina. Þá krefjast lögin þess að sakborningurinn verði sýknaður.

Þessar lyktir málsins byggjast á reglu sem við Íslendingar, sem og aðrar þjóðir í kringum okkur, hafa sett og reist er á þeirri forsendu að sanna þurfi sök í sakamálum. Þannig er í mannréttindakafla stjórnarskrárinnar svofellt ákvæði: „Hver sá sem er borinn sökum um refsiverða háttsemi skal talinn saklaus þar til sekt hans hefur verið sönnuð.“ Um þetta ákvæði hefur verið sagt að betra sé að tíu sekir séu sýknaðir, heldur en að einn saklaus sé sakfelldur og látinn taka út refsingu. Reglan er í 1. gr 109. gr laga um meðferð sakamála orðuð svo: „Dómari metur hverju sinni hvort nægileg sönnun, sem ekki verði vefengd með skynsamlegum rökum, sé fram komin um hvert það atriði sem varðar sekt og ákvörðun viðurlaga við broti“.

Ástæðan fyrir þessari reglu er sú að ekki megi gera þá aðför að sökuðum mönnum að beita þá viðurlögum, þ.m.t. að svipta þá frelsi sínu, án þess að sök þeirra hafi verið sönnuð með þeim hætti að ekki verði véfengt með skynsamlegum rökum (en. „beyond reasonable doubt“) og hvílir þá sönnunarbyrði á handhafa ríkisvalds í málinu, saksóknaranum.

Það er að mínum dómi vafalaust að miklu fleiri nauðgunarbrot séu drýgð heldur en sannast þannig að afbrotamennirnir séu látnir bera ábyrgð á þeim fyrir dómi. Það er einkum vegna hinnar afdráttarlausu kröfu laga um að sanna þurfi brotin með þeim hætti sem nefndur var að framan. Þetta veldur því, að fleiri brotamenn sleppa, en vera myndi ef slakað yrði á kröfunum til sönnunar brotanna. Sjálfsagt væri samt unnt að ná til fleiri brotamanna með því að gera ríkari kröfur til rannsóknar þessara mála en nú er gert.

Í leikritinu „Orð gegn orði“ er lýst þeim áhrifum sem þetta ofbeldisbrot hefur á fórnarlambið. Það er svo sannarlega þýðingarmikið að lýsa þessum áhrifum á þann hátt sem gert er, þó ekki væri til annars en að geta veitt fórnarlömbunum þá hjálp sem mildað gæti afleiðingarnar. Til að skilja betur vandann sem við er að glíma þyrfti snjall leikritahöfundur að skrifa leikrit um þær hörmungar sem ákærður maður þyrfti að þola ef hann yrði ranglega sakfelldur fyrir svona brot. Hvað sem því líður er ástæða til að þakka þeim sem að leikritinu standa fyrir frábæra leiksýningu.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Við stofnun Landsréttar var gerð meginbreyting á skipan og starfsháttum dómstóla í landinu. Fólst hún fyrst og fremst í því að stofnaður var nýr dómstóll, Landsréttur, og var tilgangurinn sá að létta álaginu af Hæstarétti, sem var allt of mikið. Varð Landsréttur almennur áfrýjunardómstóll í stað Hæstaréttar sem aðallega skyldi framvegis dæma í málum sem rétturinn sjálfur veitti áfrýjunarleyfi fyrir. Þessar breytingar gengu í gildi 1. janúar 2018.

Á heimasíðu Hæstaréttar eru birtar ársskýrslur réttarins aftur í tímann. Þar kemur í ljós að dæmd mál voru um 760 á ári fram að þessum breytingum. Hafa ber í huga að ekki fór fram munnlegur málflutningur í kærumálum sem flutt voru skriflega. Þau gátu verið 2-400 á ári. Þá sátu 9 dómarar í réttinum en urðu 7 við breytingarnar. Frá og með árinu 2019 hefur rétturinn aðeins dæmt að meðaltali í 30-60 málum á ári. Þetta var fyrirsjáanlegt en samt var dómurum aðeins fækkað um tvo. Til samanburðar get ég nefnt að árið 2010, þegar ég var dómari við réttinn, dæmdi ég í u.þ.b 320 málum. Það voru að meðaltali 2 mál á hverjum starfsdegi mínum það ár. 

Í viðbót við dómana veitir rétturinn áfrýjunarleyfi. Beiðnir um þær hafa verið 70-170 á árunum 2018-2022. Þrír eða fjórir löglærðir aðstoðarmenn eru í réttinum og tel ég víst að þeir geri drög að svörum við óskum um þessi leyfi, þannig að varla fer mikill tími hjá dómurunum í vinnu við þau. Þessar beiðnir eru afgreiddar skriflega og fer því ekki fram munnlegur málflutningur við afgreiðslu þeirra. Þá eru allmörg tilvik á þessum árum eftir breytinguna, þar sem varadómarar tóku sæti í dómsmálum sem flutt voru við réttinn.

Við blasir að fækka hefði átt dómurum í fimm, svo sem var raunin á síðustu öld, þar til málafjöldinn fór að vaxa í kringum 1970.

Dómararnir sjálfir vildu við breytingarnar 2018 að fjöldi þeirra yrði sjö, þó að aðeins fimm dómarar ættu að sitja í dómi í flestum tilvikum. Það var auðvitað látið eftir þeim eins og jafnan er gert á Íslandi þegar svona mekilegir gæslumenn hagsmuna sinna óska þess. Þeir hafa bara viljað létta á starfsálaginu, líklega til að geta lifað náðugra lífi. Svo hafa þeir að auki viljað fá tækifæri til að sinna öðrum störfum við hliðina á dómsstörfunum. Um það eru mörg dæmi. Til dæmis eru tveir þeirra skipaðir eða settir í stöður prófessora við lagadeild Háskóla Íslands svo furðulegt sem það er. Ekki eru að minni hyggju þekkt mörg önnur dæmi um að sami maður hafi verið af ríkinu skipaður í tvær fullgildar stöður samtímis. Það ætti alls ekki að vera heimilt. Við fyrri tíðar skipanir hæstaréttardómara sögðu þeir, sem gegnt höfðu prófessorstöðum, störfum sínum lausum, þegar þeir fengu skipun sem dómarar. Dæmin eru svo um að dómararnir afli sér nú drjúgra tekna með öðrum störfum jafnhliða þægilegum dómarastörfum sínum.

Í viðbót við þessi ósæmilegu starfskjör dómaranna hafa þeir náð til sín og klíkubræðra sinna valdinu til að ákveða hverjir skuli verða nýir dómarar þegar embætti losna. Mörg dæmi eru um að þá séu valdir vinir eða skyldmenni. Umsagnir um hæfni umsækjenda breytast milli ára eftir því hverjir sækja um. Verðleikar í fyrri umsögnum hverfa fyrir öðrum þáttum. Þetta eru sýnilega aðferðir til að koma að vinum og skyldmennum en ekki þeim, sem öllum sem til þekkja er ljóst að eru hæfustu umsækjendurnir. Of langt mál yrði í þessari stuttu grein að reifa umsagnir um umsækjendur sem sótt hafa um dómaraembætti við réttinn.

Það er tillaga mín að þeir stjórnmálamenn sem um þetta þinga eigi að ganga í það verk að breyta lögum til að uppræta allan þennan ósóma. Þeir ættu að afla upplýsinga um heildartekjur dómaranna og hvaðan þær séu fengnar í einstökum tilvikum. Þessar upplýsingar ætti svo að birta almenningi, þó að ekki væri til annars en að menn geti við rekstur mála sinna vitað hvort einstakir dómarar teljist hæfir til setu sem dómarar í máli þeirra. Auk þess eru þetta upplýsingar sem almenningur á að mínum dómi rétt á að fá til aðhalds þessum valdamönnum íslenska ríkisins sem taka svo afdrifaríkar ákvarðanir um málefni fólksins.

Svo á auðvitað að fækka dómurum réttarins í fimm. Verkefnin kalla ekki á fleiri hæstaréttardómara. Þetta myndi líka spara umtalsverð útgjöld úr fjárvana ríkissjóði.

Þess skal getið að ég gaf út ritið „Veikburða Hæstiréttur“ á árinu 2013, þar sem gerð er ítarleg grein fyrir breytingum sem ég tel að gera þurfi á lagareglum um Hæstarétt, ef rétturinn á að geta staðið undir nafni.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

„Við undirrituð, starfsfólk við Háskóla Íslands, lýsum yfir stuðningi við palestínsku þjóðina, baráttu hennar fyrir tilvistarrétti sínum gegn ísraelskri nýlendustefnu og þjóðarmorði.“

Þetta eru inngangsorð sem 315 íslenskir háskólakennarar sameinuðust um í síðustu viku. Þar var ekki minnst á hver voru upptök stríðsátakanna í Palestínu, en þau voru hryðjuverkaárás Hamas-samtakanna í Palestínu á Ísrael sem áttu sér stað 7. október s.l. Þar voru saklausir borgarar drepnir í stórum stíl og aðrir fluttir sem gíslar til Palestínu.

Íslensku kennararnir segjast leita sannleikans en minnast ekki á upphaf þeirra átaka sem þarna er fjallað um. Menn sem elska sannleikann geta varla fjallað um þessa atburði án þess að nefna upphafið. Hryðjuverkamennirnir vissu vel hver viðbrögð Ísraelsmanna yrðu en létu sér það í léttu rúmi liggja. Virðast þeir ekki láta sig það nokkru skipta þó að aðgerðir þeirra hafi leitt til fyrirsjáanlegra mannvíga á báða bóga, þar sem saklausir borgarar og börn yrðu fórnarlömb mannvíganna. Þvert á móti virðast hryðjuverkamennirnir nota fólkið sem eins konar skildi fyrir árásum Ísraelsmanna.

Menn geta spurt sjálfa sig hvort nokkurt ríki í veröldinni hefði látið það afskiptalaust að ráðist yrði á það á þann hátt sem Hamas gerði 7. október. Þessir íslensku háskólamenn virðast telja að Ísraelsmenn hefðu ekkert átt að bregðast við. Það er sannarlega hörmulegt að saklausir borgarar og börn skuli verða fórnarlömb í stríði eins og þarna er háð. Sannleiksleitandi íslenskir háskólamenn ættu hins vegar að segja alla söguna í stað þess að koma fram sem hlutdrægir baráttumenn gegn öðrum aðilanum í þessu dapurlegu atburðum. Þjóðfélagsrýnirinn Guðmundur Ólafsson sagðist á fasbókinni vera stoltur af kennurunum. Mér finnst að hann hefði frekar átt að skammast sín fyrir þá.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Hópur Íslendinga hefur tekið sig saman um að styðja múslima sem mynda hryðjuverkasamtökin Hamas í stríðinu gegn Ísrael, þó að þessi samtök hafi stofnað til þessa stríðs með hryðjuverkum í október s.l. Þessi árás var gerð, þrátt fyrir að árásarmenn vissu að með henni væri friðsælum palestínumönnum stefnt í hættu með viðbrögðum Ísraelsmanna. Svo var að sjá að þá gilti einu þó að lífi þessa fólks væri stofnað í hættu með því að hafa af því skjól fyrir Ísraelsmönnum.

Í seinni tíð hefur sú framvinda orðið í Svíþjóð að þar „starfa“ glæpagengi Múhameðstrúarmanna sem leggja það fyrir sig að myrða fólk þar í landi. Saklausir Svíar þora margir ekki út úr húsi af ótta við þessa glæpamenn. Væri nú ekki ráð fyrir íslensku samtökin að álykta um stuðning sinn við glæpagengin í Svíþjóð? Þeir hljóta að vilja vera samkvæmir sjálfum sér, eða hvað?

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Í byrjun september 1972 hlotnaðist mér lífsgæfa sem hefur dugað mér síðan. Ég kynntist minni frábæru eiginkonu. Tíminn sem liðinn er telur rúmlega 51 ár. Hún á afmæli í dag 14. nóvember. Það er ekki hægt að hugsa sér betri lífsförunaut en hana. Börnin eru 5 og barnabörnin 15. Þetta stórveldi höfum við skapað saman, þó að hún eigi mestan heiðurinn af því. Hún sinnir þessu fólki með ómældri ást og umhyggju. Takk lífsástin mín fyrir þennan tíma sem getið hefur þetta kraftaverk af sér.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Einn er sá maður úr hópi lögfræðinga sem reynist óþreytandi við að verja fullveldi Íslands. Sá heitir Arnar Þór Jónsson. Hann birtir nú í vikunni tvær greinar í Morgunblaðinu, þar sem hann sýnir fram á að nýgenginn dómur Hæstaréttar Noregs, sem féllst á takmarkað framsal þar í landi á fullveldi Noregs til evrópska stofnana, hafi ekki minnstu þýðingu fyrir íslenskan rétt. Rökstyður Arnar Þór mál sitt með markvissum hætti sem ekki verður á móti mælt.

Tvö atriði standa upp úr í rökfærslu Arnars Þórs. Í fyrsta lagi er að finna í stjórnarskrá Noregs ákvæði sem leyfir takmarkað framsal fullveldis landsins til evrópskra stofnana. Slíkt ákvæði er ekki að finna í stjórnarskrá okkar Íslendinga. Auk þess má segja að niðurstaðan í Noregi hafi byggst á vafasamri túlkun stjórnarskrárinnar þar í landi. Í þessu tilviki hafi rétturinn gengið lengra en hann hafði heimild til að réttum lögum. Þess utan skiptir túlkun í Noregi ekki nokkru máli hér á landi, þar sem við erum fullvalda og sækjum því ekki lögfræðilegar úrlausnir til annarra þjóða þó að tengdar séu okkur. Her á landi gildir hin íslenska stjórnarskrá en ekki sú norska.

Íslenskir Evrópusinnar hafa vísað til þessa norska dóms með andagt til stuðnings málflutningi sínum um heimildina til að framselja fullveldi okkar Íslendinga. Arnar Þór sýnir fram á að slík heimild er ekki til staðar hér á landi. Hann á mikinn heiður skilinn fyrir baráttu sína fyrir fullveldi Íslands, sem ræðst ekki af þessum norska dómi. Ég tek ofan hatt minn fyrir þessum sanna Íslendingi sem jafnan er reiðubúinn til að ganga fram fyrir skjöldu til varðveislu á grunnréttindum okkar Íslendinga. Takk Arnar Þór!

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Við gamlingjarnir látum á sjá með aldrinum. Ég er t.d. hættur að skrifa greinar í Moggann eins og ég gerði reglulega um áratuga skeið. Ég hef þess í stað skrifað pistla á Fasbókarsíðu mína og birt þær líka jafnóðum á heimasíðu skrifstofu minnar jsg.is. Líklega hefur dregið eitthvað úr eldmóði við greinarskrifin þó að ég telji þau áfram einkennast af viðhorfum um frelsi og ábyrgð sem ég vil sjá stjórnmálin í landinu einkennast af í miklu ríkari mæli en nú er orðið. Samt fæ ég yfirleitt athugasemdir frá lesendum greinanna sem oftast telja þær eiga erindi og láta í ljósi ánægju með þær. Ætli ég eigi því ekki eftir að halda þessum skrifum áfram um sinn, a.m.k. meðan ég hef þrek til og einhver nennir að lesa.

Nú er svo komið að Mogginn er eina dagblaðið sem gefið er út á landsvísu og kemur út daglega. Dofnað hefur yfir stjórnmálaskrifum blaðsins og sýnir það ekki sömu snerpu í því efni og áður. Mér finnst blaðið frekar leggja áherslu á að geðjast öllum. Í því felst undanlátsemi við viðhorf þeirra sem telja afskipti ríkisins af málefnum borgaranna sjálfsögð í miklu ríkari mæli en áður var. Þetta birtist líka í efnistökum blaðsins um almenn málefni í þjóðlífinu. Kannski er þetta afleiðing af því að ekki eru lengur gefin út blöð sem boða öndverða stefnu við þá sem Mogginn hefur lengst af staðið fyrir. Mogginn varð 110 ára fyrir nokkrum dögum. Ég er áskrifandi að blaðinu og les það á hverjum degi. Mér finnst blaðið vera besta fréttablaðið sem gefið er út hér á landi. Á hinn bóginn tel ég að stjórnmálaskrif blaðsins ekki lengur helgast af þeirri hugsjón um frelsi og ábyrgð sem áður var, hvað sem því veldur.

Ég var blaðamaður við blaðið um skamma hríð á fyrstu árum starfsævi minnar og rennur því blóðið til skyldunnar. Ég skrifaði fréttir af Alþingi og svo var mér trúað fyrir að skrifa stundum pistla í Staksteina, sem ætlast var til að birtu m.a. hvassa gagnrýni á sameignarstefnu stjórnmálanna. Á þessum árum voru stjórnmálaskrifin í blaðinu talin geta skipt máli um framvindu mála. Þau byggðu í grunninn á sömu stjórnmálahugsjón og ég hef sjálfur haft alla tíð og viljað byggja skrif mín á þó að birt væru á öðrum vettvangi. Ríkisafskipti eru nú einkennandi fyrir gang stjórnmálanna í landinu. Brýn þörf er á að blaðið sýni hvasst andóf gegn þeim sósíalísku viðhorfum sem stjórna þessu.

Ég læt það nú eftir mér að hvetja blaðið til dáða. Mér finnst að blaðið ætti að skera upp herör gegn sósíalismanum og láta skrif sín aðallega snúast um hugsjónina um frelsi og ábyrgð og hvort sjónarmið um þessa hugsjón hafi þau áhrif á gang mála í landinu sem verðugt væri.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Ég fór að sjá kvikmyndina „Killers of the Flower Moon“ sem komin er til sýninga hér á landi. Þessi mynd er gerð af hinum fræga leikstjóra Martin Scorsese og skartar í aðalhlutverkum leikurunum Leonardo DiCaprio, Robert De Niro og Lily Gladstone. Söguþráður myndarinnar er um Osage-ættbálk indjána í Oklahoma í byrjun síðustu aldar, þegar fundist hafði olía í landi ættbálksins og aðkomumenn fluttu inn á svæðið í því skyni að koma undir sig landinu og þar með olíuauðnum sem þar var að finna. Þar er atkvæðamestur William Hale eða kóngurinn sem Róbert De Niro leikur og handbendi hans frændinn Ernest, sem leikinn er af DiCaprio. Segir sagan af ástarsambandi Ernests við Molly Burkhart sem er af Osage ættbálknum. Hún er snilldarlega leikin af Lily Gladstone, sem segja má að steli senunni í kvikmyndinni.

Meginefni myndarinnar er frásögn af glæpaverkum aðkomumannanna gegn fólkinu af þessum ættbálki. Er stuðst við raunverulega atburði. Tilgangurinn er að ná undir sig auðnum sem felst í olíulindunum á svæðinu. Aðgerðunum stjórnar William Hale og notar hann m.a. vitgrannan frænda sinn Ernest til að hafa milligöngu um að láta fremja morð á fólkinu úr ættbálkinum, sem átti stærsta hlutann af þessum auðæfum, og gera frændann að erfingja þess með því að kvænast Molly eftir að aðrir úr fjölskyldu hennar höfðu verið myrtir.

Þetta er stórkostleg kvikmynd. Lýsir hún illvirkjum manna sem ásælast auð og er ekkert heilagt í þeirri viðleitni. Þetta er stef sem fylgt hefur mannkyninu um aldaraðir og valdið því að með réttu má telja mannskepnuna grimmasta dýr jarðarinnar. Grófasta dæmið um slíka háttsemi er kannski dæmið um fjöldamorð Þjóðverja á gyðingum á árum síðari heimsstyrjaldarinnar í Evrópu.

Kvikmynd þessi er áhrifamikil lýsing á svona glæpaverkum. Sýnir hún vel hvernig fégræðgin leiðir menn til ólýsanlegra glæpa gagnvart fólki sem er vanbúið til að verjast slíkri háttsemi. Við lok myndarinnar eru flestir áhorfendur sjálfsagt fullir óhugnaðar. Er það ekki síst vegna þess að þarna er stuðst við atburði sem raunverulega áttu sér stað.

Í Morgunblaðinu 28. október birtist dómur um kvikmyndina. Er þar talið að á henni séu annmarkar sem felast í því að frásögnin snúist meira um glæpaverk aðkomumanna en lifnaðarhætti þeirra sem fyrir þeim verða. Þetta er skrítinn dómur. Auðvitað er áhersla lögð á framferði þeirra sem glæpaverkin fremja. Um það fjallar myndin. Ég segi bara við lesendur: Farið og sjáið þessa harmþrungnu kvikmynd og látið ekki sérkennilegan dóm í þessu „blaði allra landsmanna“ fæla ykkur frá því. Kvikmyndin styrkir okkur í þeirri afstöðu að fordæma glæpi sem framdir eru til þess að auðga þá sem glæpina fremja. Við höfum svona háttsemi fyrir augunum daglega, þó að hún sé ekki jafn harmþrungin og lýst er í þessari kvikmynd.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður