Alþingi hefur nú sett lög til breytingar á sóttvarnarlögum. Með lögunum er ráðherra veitt meira vald en áður til að skylda ferðamenn til dvalar í sóttvarnarhúsi meðan þeir sæta einangrun.

Ekki er ástæða til að gera athugasemdir við að ráðherra sé tímabundið veitt aukið vald í þessum efnum, þar sem beita þarf nauðsynlegum úrræðum til að fást við veiruskrattann sem hefur gert okkur lífið leitt að undanförnu.

Það er hins vegar dálítið undarlegt að sjá gagnrýni á lögin beinast að því að óeðlilegt sé að veita ráðherra þetta vald. Þekktir vísindamenn hafa birt skoðanir af þessu tagi. Nær væri að sóttvarnarlæknir hefði það beint sjálfur. Og það sjónarmið sést jafnvel skjóta upp kollinum að stjórnmálamenn séu til bölvunar, þegar beita þarf lagavaldi til skerðingar á frelsi borgara, þeim sjálfum til verndar.

Hér virðast einhverjir hafa gleymt meginreglum sem samfélag okkar vinnur eftir. Í fyrsta lagi kjósum við stjórnmálamenn til að beita ríkisvaldi þegar við á. Tilgangurinn með því að kjósa þá er að fela þeim slíkt vald í hendur, enda bera þeir stjórnskipulega ábyrgð á meðferð þess, m.a. með því að vera kosnir til ákveðins takmarkaðs tíma.

Ætla verður að gagnrýni af þessu tagi eigi rót sína að rekja til misskilnings á því hvernig lýðræðislegu valdi er fyrir komið í því samfélagi sem við byggjum. Veirufróðir vísindamenn ættu því að einskorða orðræðu sína við það sem þeir hafa vit á en leiða hjá sér athugasemdir um að aðrir en lýðræðislega kjörnir fulltrúar eigi að ráða vegferð annarra manna í sóttarvörnunum.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Í stuttri grein minni sem birtist í Morgunblaðinu og víðar í gær 12. apríl undir heitinu „Að virkja óttann“ er að finna samlíkingar sem ég fellst á að hafi verið óviðeigandi og óþarfar til að skýra mál mitt.

Þar á ég í fyrsta lagi við val á dæmi úr mannkynssögunni þar sem ótti manna var virkjaður í pólitískum tilgangi. Ég nefndi dæmi um að Þjóðverjum hafi staðið svo mikill beygur af Hitler að þeir hafi nánast lagt blessun sína yfir voðaverk hans gagnvart gyðingum. Út úr þessum ummælum mínum var reyndar snúið, því ég var auðvitað ekki að líkja ákvörðunum um sóttvarnir á Íslandi við gyðingamorðin í Þýskalandi á stríðsárunum. Það hefði samt frekar verið viðeigandi hjá mér nefna mildari dæmi úr mannkynssögunni þar sem ótti var notaður til að fá borgara til að bakka upp gerðir valdhafa sinna. Þar er af nógu að taka.

Það var heldur ekki sanngjarnt að líkja Kára Stefánssyni við Trump fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, jafnvel þó að Kári hafi áður með niðrandi hætti líkt vini mínum Brynjari Níelssyni við Trump. Það er nefnilega óþarfi að láta annað fólk draga sig niður á umræðuplan, eins og ég gerðist þarna sekur um. Bið ég Kára Stefánsson því velvirðingar á þessu fráviki mínu á góðum umræðuháttum.

Þá tek ég fram að ég er hreint ekki andvígur því að samfélagslegt vald sé notað af hófsemd til að varna útbreiðslu á smitandi veiru, eins og raunin hefur verið hér á landi að undanförnu, auðvitað að því tilskildu að ávallt sé farið að lögum.

Bið ég lesendur að meðtaka þessa yfirbót mína með mildu hjartalagi sínu.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Á öllum tímum hefur það verið öflugt vopn í heimi mannanna að nýta ótta við utanaðkomandi hættu til að ná pólitískum yfirráðum yfir hinum óttaslegnu.

Sagan segir t.d. að almenningur í Þýskalandi á tímum Hitlers hafi verið svo hræddur að fólkið hafi nánast lagt blessun sína yfir illvirki hans við útrýmingu á milljónum gyðinga á árunum síðari heimstyrjaldar.

Íslenska dæmið sem nú skellur á okkur er auðvitað ekki jafnalvarlegt og þetta þýska dæmi. En það er af sömu tegund. Við Íslendingar erum nefnilega að upplifa það að stjórnvöld leitast við að nýta ótta þjóðarinnar við veiruna miklu til að fá hana til fylgilags við ofbeldisfulla stýringu á háttsemi manna í því skyni að ná tökum á veirunni. Til liðs við þau kemur svo orðhákur úr röðum vísindamanna, sem kann að gera út á hræðslu almennings við hina skaðvænlegu veiru. Þetta framferði mannsins er líka til þess fallið að auka honum persónulegar vinsældir, eins og kemur fram í blaðagreinum og neðanmálsgreinum á netinu. Hann hallmælir dómstólum fyrir að virða meginreglur laga og uppnefnir þá sem fallast ekki á ruglið í honum. Sigríður Andersen alþingismaður hitti naglann á höfuðið þegar hún lýsti þversögninni sem felst í því að moldríkur orðhákurinn sem kominn er á elliár og vill reisa múrvegg á landamærum landsins, líkti öðrum mönnum við Trump úr Vesturheimi fremur en sjálfum sér.

Hvernig halda menn að múgsefjunin virkaði ef ausið væri yfir þjóðina stöðugum áróðri um skaðsemi sóttvarnaraðgerða? T.d. um aukna tíðni sjálfsvíga, þunglyndi, atvinnuleysi, ógreinda sjúkdóma, frestaðar skurðaðgerðir og heimilisofbeldi, en lítið væri talað um skaðsemi veirunnar. Ætli múgsefjunin gæti þá snúist við?

Þó að nauðsynlegt sé að fást við veiruna ættum við að muna að önnur verðmæti eru í gildi í okkar landi sem við ættum ekki að fórna í hennar þágu. Þar á ég við lýðræðislegt skipulag, þar sem leitast er við að vernda frelsi og mannréttindi borgaranna. Látum ekki orðháka af ætt Trumps spilla þeim verðmætum.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Í stjórnarskrá okkar er kveðið svo á að engan megi svipta frelsi nema samkvæmt heimild í lögum. Þar er síðan að finna frekari ákvæði um réttarstöðu manna gagnvart frelsisskerðingum, m.a. um rétt til að leita til dómstóla vegna hennar.

Fyrir liggur að íslensk stjórnvöld hafa að undanförnu beitt íslenska ríkisborgara því valdi að meina þeim að fara heim til sín til að „afplána“ sóttkví þar, en skipa þeim þess í stað að vistast í „sóttvarnarhúsi“ þann tíma sem sóttkví varir.

Nokkrir borgarar hafa ekki viljað una þessu möglunarlaust og hafa þeir því borið þessa valdbeitingu undir dómstóla. Þar hafa fengist þær niðurstöður að þetta ofbeldi standist ekki fyrrgreinda meginreglu.

Aðrir Íslendingar ættu að fagna því að einstakir samborgarar þeirra skuli ekki sitja þegjandi undir þessari valdbeitingu og kalla eftir dómsúrlausnum um að hún standist ekki. Við ættum síðan einnig að fagna niðurstöðunum, því þær byggjast á því að hér séu að minnsta kosti að einhverju leyti í gildi raunveruleg borgaraleg frelsisréttindi sem snerta grundvöll stjórnskipunar okkar.

Ekki geri ég lítið úr því að gera þurfi ráðstafanir til að hemja veiruskrattann. En menn mega ekki missa stjórn á hugsunum sínum af því tilefni. Svo hefur nú brugðið við að hávaðasamar raddir hafa ekki bara veist að þeim einstaklingum sem hafa staðið vaktina í þessu heldur einnig að lögmönnum þeirra persónulega. Í hópi þeirra sem svona hafa talað er að finna ýmsa sem fram til þessa hafa viljað láta líta á sig sem frjálshuga borgara, sem vilji andæfa ofríki stjórnvalda, þegar við á.

Það er eins og veiran hafi heltekið þá. Hvað ætla þeir að gera við prinsippið um frelsi þegar á að beita þá frelsissviptingum vegna stjórnmálaskoðana eins og gert er um víða veröldina. Kannski þeir telji að skoðanafrelsi sé bundið við „réttar“ skoðanir.

Stundum er þessi blinda kölluð „að sjá ekki skóginn fyrir trjánum“.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Það er dálítið undarleg lífsreynsla að þurfa að hlusta á hreinan róg um sjálfan sig sem borinn er fram á opinberum vettvangi, fleytt áfram af slúðrandi alþingismönnum og sjónvarpað í umræðuþætti í sjónvarpi allra landsmanna, Ríkisútvarpinu. Þar á ég við skrafþáttinn „Silfrið“ sem sjónvarpað var sunnudaginn 14. mars.

Tilefnið fyrir þessum ódæmum er að ég var notaður til pólitískra árása á dómsmálaráðherrann fyrir þær sakir að hafa falið mér verkefni að tillögum um hröðun meðferðar sakamála. Ég væri nefnilega óvildarmaður þolenda kynferðisbrota og verndari ofbeldismanna á því sviði. Þessar ásakanir á mínar hendur voru með öllu tilhæfulausar. Virðast þær hafa átt rót sína að rekja til þess að ég hef talið nauðsynlegt að sanna brot á sakborninga í slíkum málum ef dæma á þá til refsingar. M.a. er kveðið á um þetta í stjórnarskránni. Töldu rógberar ekki stætt á að fela mér verkefnið um meðferð sakamála, þó að engin leið væri að skilja sambandið á milli þessara ósönnu ávirðinga minna og verkefnisins.

Mér sýnist að orðgapar samfélagsins séu farnir að ganga út frá ávirðingum mínum sem vísum án þess að þurfa að finna þeim stað hverju sinni. Þannig var það til dæmis í silfraða þættinum í sjónvarpi allra landsmanna, þar sem þrír af fjórum viðmælenda í þættinum töluðu fyrirvaralaust um mig sem þrjót sem beitti sér gegn þolendum ofbeldisbrota. Ekki þótti ástæða til að gefa mér kost á að koma fram mínum sjónarmiðum um sjálfan mig í þessum þætti.

Eftir að hafa hlustað á þennan boðskap í sjónvarpi allra landsmanna hafði ég samband við stjórnandann, Fanneyju Birnu Jónsdóttur, með ósk um að hlutur minn yrði réttur með því að gefa mér kost á að skýra mína hlið á málinu. Ég var jú maðurinn sem talað hafði verið um. En óekkí. Konan svaraði því til að ég væri eitthvað sem hún kallaði „opinbera persónu“ og um slíkar persónur mætti fjalla einhliða með meiðingum án þess að gefa þeim kost á að tjá sig.

Það er gott að geta verið dagskrárstjóri á ríkismiðlinum og fara þar með vald til að miðla almenningi hrakyrðum um menn án þess að gefa þeim möguleika til andsvara.

Þetta er að mínum dómi í besta falli lágkúra en í því versta mannorðsmorð. Spurningin sem eftir stendur er sú hvort Íslendingar vilja að haldið sé áfram að reka fjölmiðil sem í nafni þjóðarinnar hagar sér svona.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Á dögunum var skýrt frá því að dómsmálaráðherra hefði falið mér að vinna að tillögum um styttingu málsmeðferðartíma í sakamálum. Þá stigu m.a. fram tvær hetjur í mannlífinu, sem trúað hefur verið fyrir sæti á Alþingi. Þær heita Rósa Björk Brynjólfsdóttir og Þórhildur Sunna Ævarsdóttir. Töldu þær báðar ámælisvert af ráðherranum að hafa falið mér þetta verkefni, þar sem ég væri sérstakur andstæðingur þolenda kynferðisafbrota. Tveir annmarkar voru á þessum málflutningi. Hugmyndir þeirra um skoðanir mínar á afbrotum í þessum flokki mála eru rangar auk þess sem þær skipta engu máli um verkefnið sem mér hafði verið falið.

Í stuttri grein sem ég fékk birta af þessu tilefni tók ég fram að í ræðu þessara kvenna kæmi fram misskilningur og jafnvel útúrsnúningur á skoðunum mínum. Óskaði ég eftir því að þessar hetjur mættu mér á opnum fundi til að ræða málið. Byggðist sú hugmynd á því að best væri að ræða ágreiningsmál á vettvangi þar sem handhafi öndverðra skoðana gæti veitt svör við því sem sagt væri og þá varið hendur sínar ef tilefni væri til.

Þær hafa nú báðar svarað. Hvorug þeirra vill mæta á slíkan fund. Ég get ekki sagt að sú afstaða komi mér á óvart. Mig grunar nefnilega að báðar séu huglausar og treysti sér ekki í að verja blaður sitt þannig að aðrir heyri.

Þá höfum við það.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Lög um dómstóla nr. 50/2016 tóku gildi 1. janúar 2018. Í 17. gr. þeirra er að finna ákvæði um varadómara í Hæstarétti.

Þar segir svo:

„Varadómarar.

Nú geta færri en fimm, eða eftir atvikum sjö, hæstaréttardómarar tekið þátt í meðferð máls vegna vanhæfis, leyfis eða annarra forfalla til skamms tíma og setur þá ráðherra samkvæmt tillögu forseta Hæstaréttar dómara til að taka sæti í því. Varadómari skal koma úr röðum fyrrverandi dómara en sé það ekki unnt þá úr röðum annarra sem fullnægja skilyrðum til að hljóta skipun í embætti hæstaréttardómara, sbr. 2. og 3. mgr. 13. gr. Heimilt er að setja dómara samkvæmt ákvæði þessu þótt hann hafi náð 70 ára aldri.“

Á tímanum sem liðinn er frá gildistöku þessara laga hefur oftsinnis komið fyrir að kallaðir hafi verið inn varadómarar til setu í einstökum málum. Sérstaklega var þetta áberandi á árinu 2018, þegar varadómarar sátu í nær öllum málum sem dæmd voru það ár. Í fjölmörgum tilvikum komu varadómarar úr röðum lögfræðinga sem ekki höfðu setið í dómaraembættum í Hæstarétti og töldust því ekki til fyrrverandi dómara við réttinn. Samkvæmt ársskýrslu réttarins fyrir árið 2018 voru þeir 31 talsins og voru þeir flestir kallaðir til oftar en einu sinni. Fleiri hafa svo bæst við síðan. Þessa lögfræðinga var samkvæmt lögunum því aðeins heimilt að kalla til starfa að ekki væri unnt að setja fyrrverandi dómara við réttinn til að gegna þeim.

Ég var skipaður dómari við Hæstarétt 15. október 2004 og starfaði til 30. september 2012. Til mín hefur samt aldrei verið leitað á ofangreindu tímabili með ósk um að taka sæti sem settur varadómari. Fæ ég ekki betur séð en að í þessu efni hafi verið farið gegn fyrrgreindum lagafyrirmælum með því að kalla til setu fjölda lögfræðinga sem aldrei hafa gegnt dómaraembættum við réttinn og teljast því ekki til fyrrverandi dómara.

Þegar ég spurðist fyrir um þetta með bréfi til réttarins á síðasta ári fékk ég svar þar sem fram kom að forseta réttarins væri „í sjálfsvald sett“ til hvaða fyrrverandi hæstaréttardómara hann leitaði þegar hann óskaði eftir setningu varadómara. Hann svaraði engu um hina sem ekki voru fyrrverandi dómarar við réttinn. Lögin eru alveg skýr um að heimild til að leita til þeirra er bundin við að það sé ekki unnt að fá fyrrverandi dómara til verksins.

Ég spurði því nánar um þetta í tölvubréfi 20. október 2020. Þar segir svo:

„Mér var að berast svarbréf yðar við tölvupósti mínum um setningu varadómara sbr. 1. mgr. 17. gr. laga um dómstóla.

Í bréfinu kemur fram að forsetinn telji sér það í sjálfsvald sett til hvaða fyrrverandi hæstaréttardómara hann leitar þegar hann óskar eftir setningu varadómara. Svo er að sjá að sjálfsvaldið taki aðeins til vals milli fyrrverandi dómara. Er það rétt skilið?

Svarið fær ekki staðist. Forsetanum er auðvitað skylt að fara eftir þessum einföldu lagafyrirmælum. Í tilefni svarsins er síðan rétt að spyrja um ástæður þess að forsetinn hefur ákveðið að sniðganga mig í öll þau skipti sem á þetta hefur reynt? Ræður þar persónuleg afstaða hans til mín? Er ekki sjálfgefið að hann upplýsi mig um ástæður sínar fyrir slíkri afstöðu? Sé þetta raunin er þetta þá frambærileg forsenda við þessar ákvarðanir? Lítur forsetinn á dómstólinn sem persónulegt yfirráðasvæði sitt sem hann megi ráðskast með að vild?“

Við þessu fékk ég svo í bréfi 23. október 2020 hrokafullt svar. Þar var sagt að erindi mínu hefði verið svarað með bréfinu 16. október. Var sagt að tölvubréf mitt kallaði ekki á frekari útskýringar eða svör af hálfu Hæstaréttar.

Fyrir liggur að núverandi forseti Hæstaréttar er ekki meðal áköfustu aðdáenda minna, þó að ég eigi erfitt með að skilja hvers vegna það er. Þessi lestur hans á texta 17. gr. dómstólalaga er hins vegar með nokkrum ólíkindum. Forseti réttarins virðist hreinlega telja að honum sé heimilt í embættisverkum sínum að víkja til hliðar skýrum fyrirmælum settra laga í þágu geðþótta síns og persónulegrar afstöðu til einstakra manna. Er þetta réttinum sæmandi?

Ástæða er til að taka fram að ég sækist ekki sérstaklega eftir störfum sem varadómari við Hæstarétt. Ég er hins vegar áhugamaður um að rétturinn fari að lögum í sýslan sinni.

Upplýsingar um þetta eiga að mínum dómi erindi til almennings. Mér þótti eðlilegt og sanngjarnt að gefa forseta Hæstaréttar kost á að bregðast við framangreindum sjónarmiðum áður en ég birti opinberlega upplýsingar um þetta. Frestur sem ég gaf honum til þess er liðinn. Hann virðir mig ekki svars.

Niðurstaðan er sú að þessi æðsti dómari landsins fer ekki eftir skýrum fyrirmælum í lögum, ef geðþótti hans stendur til annars. Er slíkum manni treystandi fyrir dómsvaldi? Gerir hann kannski bara það sem honum sýnist við meðferð þess? Kannski lesendur ættu að svara þessu hver fyrir sig?

Jón Steinar Gunnlaugsson fyrrverandi hæstaréttardómari

Í málflutningi af hálfu Benedikts Bogasonar í málinu sem dæmt var í Hæstarétti s.l. föstudag lagði hann mikla áherslu á að ég hafi í febrúar 2012, meðan málið gegn Baldri Guðllaugssyni var til meðferðar í Hæstarétti, afhent samdómurum mínum minnisblað í því skyni að hafa áhrif á dóm þeirra. Það er vandséð hvaða þýðingu þetta hefur í máli sem höfðað er gegn mér í nóvember 2017 vegna ætlaðra meiðyrða í bókarkafla sem kom út í byrjun þess mánaðar. Samt varði lögmaður Benedikts drjúgum málflutningstíma í þetta minnisblað. Dómarar hefðu auðvitað átt að stöðva þennan málflutning, þar sem hann kom dómsmálinu ekkert við. Eins konar blaðafulltrúi dómaraelítunnar, sem starfar hjá Fréttablaðinu, gerði þetta að sérstöku frásagnarefni í frétt um sýknudóminn nú. Áður hafði Benedikt afhent fjölmiðlum minnisblaðið. Mikill bragur á því hjá starfandi hæstaréttardómara.

Ljóst er að þessum málflutningi var einungis ætlað að sverta mig í augum dómsins og gera mig að tortryggilegri persónu. Ég sé því ástæðu að fara um þetta nokkrum orðum og birta þá um leið minnisblaðið sem átti að hafa þessi áhrif í málinu nú.

Það hefur verið algengt að dómarar við Hæstarétt leggi til efni um mál sem þar eru til meðferðar, þó að þeir sitji ekki í dómi. Fullyrðingar um annað eru hafðar uppi í þeirri vissu að ekki sé unnt að fá réttar upplýsingar um þetta frá réttinum sjálfum.

Málið gegn Baldri var fyrsta málið í Hæstarétti, sem varðaði ákærur á hendur einstaklingum eftir hrunið. Mér varð strax ljóst hvernig vindar blésu á dómaraganginum í Hæstarétti á þessum tíma. Menn biðu hreinlega eftir tækifæri til að láta hrunið til sín taka og sýna þjóðinni að tekið yrði fast á málum. Það var því fyrirfram ljóst að hér var hætta á að sá grandvari maður Baldur yrði fyrir spjótalögum af þessum sökum. Ég setti því niður á blað nokkur atriði um lagaleg atriði sem vörðuðu innherjasvik, en ákæran á hendur Baldri var um slík svik.

Minnisblaðið fer á eftir í orðréttri útgáfu:

„Spurning: Er refsivert að selja hlutabréf ef sá sem selur veit eitthvað (neikvætt) um hlutafélagið sem „markaðurinn“ veit ekki? Svar: Nei. Þetta er því aðeins refsivert, að um sé að ræða innherjaupplýsingar og sá sem selur teljist vera innherji. (Hér má hafa í huga að verðbréfamarkaður byggist hreinlega á því að þeir sem hafi viðskipti með hlutabréf hafi mismunandi vitneskju og skoðanir um viðkomandi hlutafélag; ekkert er athugavert við þetta nema annar þeirra búi yfir innherjaupplýsingum).

Spurning: Hvað eru þá innherjaupplýsingar? Svar: Þær upplýsingar sem efnislega uppfylla skilgreiningu 120. gr. laganna (“nægilega tilgreindar upplýsingar”) og skylt er að birta almenningi samkvæmt 1. mgr. 122. gr. Upplýsingarnar falla aðeins undir skilgreininguna fram að birtingu þeirra (síðari málsliður 121. gr.)

Spurning: Voru það innherjaupplýsingar í LÍ, að breskir og hollenskir eftirlitsaðilar með fjármálafyrirtækjum létu í ljós áhyggjur af því að innistæðutryggingakerfi bankans væri ófullnægjandi fyrir hagsmuni innlánseigenda á Icesave reikningum í þessum löndum? Svar: Nei. Almenningi var kunnugt um hvernig innistæðutryggingakerfi LÍ var fyrir komið. Hugleiðingar og tilmæli hinna erlendu eftirlitsaðila sem lutu að þessu geta ekki hafa verið tilkynningaskyldar, fyrr en þessir aðilar tóku formlega ákvarðanir innan valdheimilda sinna um að takmarka starfsemi LÍ í þessum löndum. Sjálfsagt hefði LÍ orðið skylt að birta upplýsingar um slíkar ákvarðanir almenningi ef þær hefðu verið teknar.

Spurning: Hvað þarf að liggja fyrir til þess að manni verði refsað samkvæmt 123. gr.? Svar: A. Tilgreina verður nákvæmlega með fullnægjandi rökstuðningi hvaða upplýsingar bar að birta almenningi (vafaatriði ber að túlka sakborningi í hag samkvæmt almennum reglum). B. Hinn sakaði maður verður að teljast hafa verið innherji (121. gr.). C. Sanna verður að hann hafi búið yfir upplýsingunum þegar hann seldi (123. 1. gr.).“

Allir sem lesa þetta sjá að hér var ekki um neitt annað að ræða en hlutlausar ábendingar um lögfræðina í málinu. Ég hefði eins getað skrifað blaðagrein um þetta. Það er bara fyndið að dómarinn mikli skuli telja afhendingu þessa blaðs í febrúar 2012 skipta máli, þegar hann stefnir mér fyrir ummæli í bók sem kom út í nóvember 2017.

Eftir stendur aðeins, að dómararnir hefðu betur tileinkað sér þann lögfræðilega fróðleik sem fram kom í minnisblaði mínu. Þá hefði ekkert dómsmorð verið framið.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Þegar menn takast á fyrir dómi leita þeir oftast lögmannsaðstoðar við að reka málið fyrir sig. Það kostar peninga. Í lögum er að finna ákvæði um að sá sem „tapar máli í öllu verulegu“ skuli að jafnaði dæmdur til að greiða gagnaðila sínum málskostnað. Þá er átt við þann kostnað sem gagnaðilinn hefur orðið fyrir vegna málarekstursins.

Venjulega gera báðir málsaðilar kröfu á hendur hinum um að fá málskostnað sinn greiddan úr hans hendi. Lögin gera ráð fyrir að aðili sem krefst málskostnaðar síns úr hendi gagnaðila geri grein fyrir honum með sérstökum málskostnaðarreikningi sem lagður er fram við aðalmeðferð máls.

Fyrir kemur að í dómi sé kveðið á um að málskostnaður sé felldur niður. Í því felst ákvörðun um að hvor aðila skuli bera sinn kostnað sjálfur. Er þetta m.a. heimilt ef veruleg vafaatriði þykja vera í máli.

Ef sá sem tapar máli, áfrýjar dómi til æðra dómstigs og svo fer að hinn áfrýjaði dómur er staðfestur er áfrýjandinn að jafnaði dæmdur til að greiða hinum kostnað hans á áfrýjunarstigi. Þetta má heita nær algild regla og þá ávallt ef forsendur æðra dóms fyrir niðurstöðu sinni eru hinar sömu og var á neðra stiginu.

Í máli Benedikts Bogasonar gegn mér sem dæmt var í Hæstarétti s.l. föstudag höfðu báðir aðilar uppi kröfur á öllum þremur dómstigum um að gagnaðili greiddi þeim málskostnað. Af minni hálfu var, eins og menn vita, krafist sýknu af kröfum Benedikts. Var sú krafa einfaldlega byggð á því að ég hefði notið málfrelsis til að segja það sem ég hafði sagt í kafla bókar minnar um dóminn í máli Baldurs Guðlaugssonar. Héraðsdómarinn féllst á þetta og sýknaði mig af kröfum Benedikts, en felldi niður málskostnað. Það var skrýtin afgreiðsla og ekki í samræmi við dómaframkvæmd.

Benedikt áfrýjaði þessum dómi til Landsréttar sem staðfesti héraðsdóminn með sömu rökum. Málskostnaður fyrir Landsrétti var samt felldur niður. Þetta var furðulegt og andstætt fyrri dómaframkvæmd. Benedikt áfrýjaði þessum dómi til Hæstaréttar að fengnu áfrýjunarleyfi. Allt fór á sama veg. Ég var sýknaður með sömu röksemdum og fyrr um að ég hefði notið tjáningarfrelsis til að segja það sem ég sagði. Samt var málskostnaður fyrir Hæstarétti felldur niður. Þessi afgreiðsla er ennþá undarlegri en sú sem varð í Landsrétti.

Niðurstaðan er þá sú að valdsmaðurinn mikli er látinn komast upp með að stefna mér fyrir dóm og valda mér á þremur dómstigum verulegum kostnaði, sem ég fæ ekki borinn uppi, þó að ég sé sýknaður á öllum þremur á þeim forsendum sem ég hafði byggt málflutning minn á frá upphafi. Þessi afgreiðsla er rökstudd með því að verulegur vafi hafi verið á að ég hafi farið út fyrir mörk tjáningarfrelsis með ummælum mínum um þennan dóm. Ummæli mín hafi verið beinskeytt og hvöss eins og komist er að orði í forsendum dóms Hæstaréttar.

Engu máli skiptir fyrir afgreiðsluna á kröfunni um málskostnað hvort ummælin teljast hafa verið hvöss eða ekki. Það sem máli skiptir er að hinn áfrýjaði dómur var á báðum áfrýjunarstigum staðfestur og það með sömu röksemdum og þar greindi og ég hafði teflt fram frá upphafi. Áfrýjandi hafði áfrýjað á tvö dómstig til að fá dómi hnekkt. Það tókst honum ekki. Hann fær ekki einu sinni breytt röksemdum dómanna. Ég er samt látinn bera háan málskostnað af þráhyggju hans við málsýfingarnar. Það er líka hreinlega ósatt að ummæli mín hafi verið eitthvað sérstaklega beinskeytt og hvöss. Þetta geta allir séð sem vilja með því einfaldlega að lesa viðkomandi kafla í bók minni. Ástæðan fyrir þessu orðagjálfri í dóminum er augljós. Dómararnir voru annað hvort hræddir við valdsmanninn eða kenndu í brjósti um hann vegna þeirrar niðurlægingar sem hann hafði orðið fyrir með afgreiðslu málsins á þremur dómstigum. Þeir sömdu því svona orðagjálfur til að réttlæta undandrátt sinn á að dæma mér þann rétt sem mér bar í þessu efni.

Ég fullyrði að enginn Íslendingur, annar en ógnandi valdsmaðurinn, hefði losnað undan skyldu til að greiða gagnaðila sínum málskostnað í máli þar sem eins háttar og í máli Benedikts gegn mér.

Svo er annað atriði sem þjóðin á kröfu til að fá upplýsingar um. Það vakti athygli mína og lögmanns míns að lögmaður Benedikts lagði ekki fram neinar upplýsingar fyrir dóminn um kostnaðinn sem Benedikt hefði haft af málsýfingum sínum. Hvernig stóð á því? Því hefur verið hvíslað í eyra mér að Benedikt hafi ekki greitt lögmanni sínum fyrir málastappið. Lögmaðurinn hafi verið sólginn í að fá að reka þetta mál fyrir hæstaréttardómarann, þar sem í því fælist langþráð upphefð fyrir hann. Að mínum dómi er nauðsynlegt að Benedikt Bogason forseti Hæstaréttar upplýsi um þetta með nákvæmri greinargerð studdri greiðslugögnum um málskostnaðinn sem hann hafði af málinu. Grunsemdir um að þessi valdamikli dómari þiggi á laun greiða frá starfandi lögmönnum í landinu eru ekki ásættanlegar. Þess vegna verður hann undanbragðalaust að gefa þessar upplýsingar.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Ég hef nú verið sýknaður á þremur dómstigum af málsýfingum Benedikts Bogasonar gegn mér. Tilgangur hans virðist hafa verið að hræða menn frá því að bera fram gagnrýni á verk Hæstaréttar Íslands. Geri þeir það megi þeir eiga von á málsóknum og peningaútgjöldum.

Dómstólar fara með afar þýðingarmikið þjóðfélagsvald. Dómarar eru æviskipaðir og þurfa því ekki að standa neinum reikningsskil gerða sinna eins og handhafar löggjafar- og framkvæmdavalds þurfa að gera. Þess vegna skiptir miklu máli að borgarar hafi rúmt frelsi til að gagnrýna þá fyrir meðferð þeirra á valdi sínu. Sú gagnrýni þarf að vera málefnaleg og rökstudd ef hún á að skipta máli.

Nú gekk hæstaréttardómur í máli sem einn þeirra höfðaði gegn mér fyrir kafla í bók minni „Með lognið í fangið“ sem út kom í nóvember 2017. Ég var sýknaður eins og reyndar hafði orðið reyndin líka í héraði og Landsrétti. Í öllu talinu um þetta hefur að mestu leyti gleymst að nefna þau efnisatriði í dómi Hæstaréttar í málinu gegn Baldri Guðlaugssyni á árinu 2012 sem ég gagnrýndi. Þau eru flest þannig að tilefni þeirra var augljóst og átti brýnt erindi við almenning.

Ég taldi að Hæstiréttur hefði legið undir of miklu álagi og því ekki getað fjallað um málið á þann hátt sem nauðsynlegt var.

Þrýstingur hefði verið á dómstólinn um að sakfella í hrunmálum. Þetta var fyrsta málið úr þeim flokki sem dómstóllinn fékk til meðferðar.

Formaður dómsins hafi verið vanhæfur vegna hlutafjáreignar sinnar í Landsbankanum (þetta vissi enginn þegar dómurinn var kveðinn upp en kom í ljós síðar).

Ákærði hefði ekki búið yfir innherjaupplýsingum.

Landsbankinn hefði ekki sinnt tilkynningaskyldu sinni ef rétt teldist að um innherjaupplýsingar hefði verið að ræða. Ákærða hefði því óbeint verið refsað fyrir brot bankans.

Fyrir lá að Fjármálaeftirlitið hefði vitað allt sem ákærði vissi, en ekki talið ástæðu til að meta upplýsingarnar sem innherjaupplýsingar og birta þær sem slíkar, eins og þá hefði verið skylt að gera.

Ákærði var dæmdur fyrir annað en ákært var fyrir. Munurinn skipti sköpum um vörn hans.

Samantekt um efni dómsins var breytt á heimasíðu Hæstaréttar eftir að rétturinn hafði áttað sig á að sakfellingin í dóminum stóðst ekki. Ég birti báðar útgáfurnar í bók minni.

Brotið var gegn reglunni um að ekki mætti ljúka máli tvisvar (ne bis in idem).

Ítarlegan rökstuðning var að finna í bók minni um öll þessi atriði.

Með því að segja að dómararnir hafi að minnsta kosti mátt vita um þessi atriði, þegar þeir kváðu upp dóminn, var ég í reynd að hlífa þeim við því að halda því fram að þeir hafi ekki haft næga lögfræðiþekkingu til að dæma málið. Ásökun um slíkt hefði í reynd verið mun alvarlegri fyrir þá.

Benedikt Bogason forseti Hæstaréttar ákvað að bera undir dómstóla hvort réttmætt hafi verið að kalla dómaraverk hans í málinu gegn Baldri Guðlaugssyni dómsmorð. Hann hefur nú fengið spurningu sinni svarað á öllum þremur dómstigunum. Til hamingju Benedikt!

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður