Nýlega kom út bókin „Hæstiréttur Íslands í hundrað ár“. Fram kemur í formála bókarinnar að rétturinn standi sjálfur fyrir þessari útgáfu. Sagnfræðingurinn Arnþór Gunnarsson var fenginn til að skrifa bókina en yfir honum sat ritnefnd sem Hæstiréttur skipaði. Í henni áttu m.a. sæti fyrrverandi dómarar við réttinn.

Í nýjustu útgáfu netmiðilsins Stundarinnar er að finna grein um hluta af efni þessarar bókar. Þar er einkum fjallað um það sem í bókinni segir um skipan tveggja dómara að réttinum á árunum 2003 og 2004. Þeir eru Ólafur Börkur Þorvaldsson, sem ennþá er starfandi, og undirritaður, Jón Steinar Gunnlaugsson, sem var skipaður á árinu 2004 en lét af störfum 2012.

Meginefni þessarar umfjöllunar er að halda því fram að þessir tveir dómarar hafi verið skipaðir á pólitískum forsendum og ekki verðskuldað starfið. Er m.a. reynt að gera lítið úr þekkingu þeirra á lögfræði. Þetta skaðar mig svo sem ekki mikið því ég hef sjálfur gefið út allmargar bækur sem eru vitnisburður um hvað ég kann fyrir mér í fræðunum. Er mér kunnugt um að flestir þeir sem hafa áhuga á lögfræðinni og beitingu hennar við réttinn hafa kynnt sér efni bóka minna og kvarta ég ekki yfir ummælum þeirra um efni skrifa minna. Slíkt hið sama á ekki við um Ólaf Börk. Ég hef hins vegar látið uppi þá skoðun mína, að hann standi líklega öllum öðrum dómurum, sem nú starfa við réttinn, framar í lögfræðilegum efnum. Kannski það eigi eftir að skýrast betur í framtíðinni, þegar hann verður laus undan þeim hömlum á tjáningu sem setan í dómaraembætti leggur á menn.

Það er óvenjulegt í svona afmælisriti að taka fyrir einstaka menn sem starfað hafa við stofnunina sem um er fjallað og halla á þá orðinu með þeim hætti sem Stundin greinir frá. Mikið hefur blessuðum mönnunum legið á og þá líklega helst þeim sem nú, furðulegt nokk, gegnir embætti forseta réttarins. Þessu ræður rökstudd og efnismikil gagnrýni mín á störf réttarins í fortíðinni, m.a. störf hans. Mér er kunnugt um að forsetinn og sumir hinna kveinka sér undan gagnrýni minni, þó að þeir hafi ekki treyst sér til að svara henni. Mér finnist að þeir hefðu átt að vera menn til að standa beint og milliliðalaust að tjáningu sinni um það. Þeir hafa ekki treyst sér til þess en fengið í staðinn sakleysingja úr röðum sagnfræðinga til að tala fyrir sína hönd og látið réttinn borga kostnaðinn um leið og þeir komu sér upp fyrirkomulagi til að stjórna skrifum hans. Þetta er hins vegar undarlegra þegar sómamaðurinn Ólafur Börkur á í hlut. Hann er nú á 61. aldursári og hefur starfað sem dómari við réttinn í nær 20 ár. Skemmst er frá því að segja að hann hefur sýnt afburðahæfni til þessa starfs og á flekklausan feril allan þennan tíma. Oft kann málum að vera svo háttað að þeir sem minna mega sín á viðkomandi sviði veitast að þeim sem standa þeim framar. Kannski það sé reyndin hér.

Hitt er svo rétt að við skipun mína á árinu 2004 var svo sannarlega brotið gegn lögum. Fólst það í ólögmætum ráðstöfunum dómara, sem þá sátu í réttinum, til að reyna að hindra skipun mína. Var það sýnilega vegna gagnrýni minnar sem þeir höfðu ekki treyst sér til að svara. Líklega hefur háttsemi sumra þeirra þá hreinlega verið refsiverð, þó að ég hafi á sínum tíma ákveðið að fylgja því máli ekki eftir. Ég segi frá þessari atburðarás í bók minni „Í krafti sannfæringar“, sem út kom á árinu 2014 og vísast þar til 14. kafla bókarinnar á bls. 267-289. Þar geta menn lesið reyfarakennda frásögn af háttsemi nafngreindra manna úr dómaraaðlinum, sem aldrei hafa þurft að bera neina ábyrgð á henni. Þar á meðal voru nokkrir sem áður höfðu beinlínis óskað eftir að ég sækti um embætti en ég ekki viljað á þeim tíma. Man ég vel eftir því, þegar áhrifamesti dómarinn á þessum árum, Markús Sigurbjörnsson, spurði mig með hvíslandi rödd sinni í símtali, hvort hann mætti ekki skrifa fyrir mig umsókn um embætti við réttinn. Síðar hefur hann velt sér á hina hliðina í bæli sínu og fer ég í bók minni yfir atvik sem sýnilega hafa ráðið því.

Þeir sem nú ráða réttinum munu ekki ríða feitum hesti af framferði sínu við að segja sögu af þeim atburðum sem hér er fjallað um. Ég minni þá samt á orðatiltækið um að batnandi mönnum sé best að lifa, og óska að þeim takist að bæta ráð sitt svo verða megi réttinum til framdráttar og virðingar meðan þeir gegna ennþá embættum sínum.

Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi dómari við Hæstarétt

Nú liggur fyrir að Ísland náði ekki að tryggja sér rétt til að leika í fjögurra liða úrslitum í Evrópumótinu í handknattleik, þó að nærri hafi legið. Allt að einu er ljóst að íslenska liðið stóð sig með afbrigðum vel og aflaði sér virðingar annarra þjóða sem þátt tóku í mótinu og reyndar allra þeirra sem fylgdust með framvindu mála.

Við erum stolt af leikmönnum okkar, sem voru sjálfum sér og þjóð sinni til sóma. Einn er samt sá maður sem við ættum að hrósa og þakka öðrum framar. Þar á ég við Guðmund Guðmundsson þjálfara. Hann sýndi og sannaði að þar fer einn besti handboltaþjálfari heims. Þó að liðið okkar hreppti mikinn mótbyr vegna einangrunar leikmanna lét hann það ekki á sig fá. Hann tefldi fram þeim leikmönnum sem voru til reiðu hverju sinni og náði að draga fram styrkleika liðsins sem enginn hefði trúað fyrirfram að unnt væri við þessar aðstæður.

Hugmyndafræðin sem hann vinnur eftir fór ekki framhjá okkur sem fylgdumst með mótinu á sjónvarpsskjánum. Hann eyðir ekki tíma í atriði sem hann getur ekki haft áhrif á. Hann einbeitir sér að því verkefni sem hann hverju sinni þarf að sinna og fær félaga sína til að vinna heilshugar að þeim. Honum tekst svo vel upp að árangurinn gengur kraftaverki næstur. Ég held að hann geri leikmenn sína betri en þeir voru áður með eldmóði sínum og einbeitingu að verkefnunum hverju sinni. Í reynd er hann fyrirmynd hverjum þeim sem vill ná árangri í því sem hann tekur sér fyrir hendur hvort sem það er í íþróttum eða á öðrum vettvangi.

Ég býst við að ég tali fyrir munn íslensku þjóðarinnar þegar ég segi: Þakka þér fyrir Guðmundur. Þú ert frábær íþróttaþjálfari en ekki síður sem fyrirmynd fyrir hvern sem er.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Nú hefur legið fyrir um hríð að smit af kórónuveirunni verða nær eingöngu af því afbrigði sem nefnt hefur verið Omicron. Þar með liggur fyrir að vel yfir 99% af þeim sem smitast verða lítt eða ekki veikir. Samt er haldið áfram að skerða frelsi manna í stórum stíl.

Atvinnufyrirtækjum er lokað og einstaklingum er bannað að fara út úr húsi. Þetta er allt saman fullfrískt fólk sem stjórnvöld segjast beita þessu valdi til að forðast útbreiðslu smits. Beitt er hræðsluáróðri til að halda þessum stjórntökum uppi. Talað er um að „hópsmit“ sé yfirvofandi, án þess að gera grein fyrir hættunni sem af því á að stafa. Það er eins og sumir læknar telji sjálfsagt að beita menn þessu valdi. Þeir viti betur en sauðsvartur almúginn hvað honum er fyrir bestu. Samt eru það gömul og ný sannindi að bestu varðmenn hagsmuna einstaklinga eru þeir sjálfir.

Eins og bent hefur verið á, er ekki nein þörf á að beita þessum brögðum til að hindra útbreiðslu smitsins. Einfaldlega vegna þess að lítil sem engin áhætta fylgir því að smitast. Kannski er bara best að sem flestir smitist af veirunni sem nú orðið má telja saklausa. Þannig hlýtur svonefnt hjarðónæmi að nást fyrr en ella.

Múgsefjunin sem stjórnar þessu er ekki bara ráðandi hér á landi. Við sjáum að á Evrópumótinu í handbolta er leikmönnum, sem hafa smitast, skipað að halda sig inni á hóteli og bannað að taka þátt í kappleikjunum, þó að þeir séu fullfrískir. Má segja að mótið hafi verið eyðilagt með þessum furðulegu háttum. Höfum við Íslendingar ekki farið varhluta af þessu.

Hér er alltof miklu fórnað fyrir lítið. Persónulegt frelsi með ábyrgð telst til þeirra lífshátta sem við viljum viðhafa. Látum ekki einsýna lækna villa okkur sýn. Kannski eru þeir bara að búa til stöðu sem þeir telja að þrýsti á um hærri framlög úr ríkissjóði (les: frá skattgreiðendum) til Landspítalans? Hlustum frekar á þá virðingarverðu starfsbræður þeirra sem vilja ekki taka þátt í þessu ofríki og mæla með afléttingu valdbeitingarinnar.

Jón Steinar Gunnlaugsson styður frelsi einstaklinga

Hafa menn áttað sig á hvers konar ástandi hefur verið komið á hér á landi um þessar mundir?

Stjórnvöld í landinu reyna að hefta útbreiðslu veiru með því að fyrirskipa mönnum að fara í svokallaða sóttkví eða einangrun og er þá ekki skilyrði að viðkomandi maður beri í sér veiruna; nóg er að hann hafi hitt einhvern sem gerir það.

Fyrir liggur að veiran sem um ræðir veldur ekki veikindum, eða svo litlum og hjá svo fáum að engu máli skiptir.

En sóttvarnarlæknir tekur ákvarðanir um þetta og stjórnmálamennirnir sem við höfum kosið yfir okkur þora ekki annað en að hlýða.

Engu máli skiptir við þessar tilgangslausu ákvarðanir að fjöldi manna verður fyrir alvarlegu tjóni vegna þeirra. Þar eru drykkjuskapur, heimilisofbeldi, sjálfsvíg og gjaldþrot ofarlega á blaði.

Og ef þú hlýðir ekki þessum fyrirmælum stjórnvaldanna verður þú sektaður.

Jón Steinar Gunnlaugsson er andvígur ofríki valdamanna

Þegar mönnum er gert að taka ákvarðanir, sem geta varðað öryggi annarra manna, jafnvel alls almennings, hafa þeir ríka tilhneigingu til að ganga lengra en skynsamleg rök mæla fyrir um að sé nauðsynlegt. Á ensku máli er spurt: „What´s in it for them?“ sem á íslensku getur útlagst „hverjir eru hagsmunir þeirra sjálfra?“.

Stjórnvöld sem taka ákvarðanir um frelsisskerðingar almennings vegna ótta við veiruna hafa þannig tilhneigingu til að ganga alls ekki skemur en sérfræðingarnir ráðleggja. Gangi þeir skemur finnst þeim þeir taka áhættu á að fá á sig gagnrýni, jafnvel embættismissi fyrir að hafa ekki farið eftir ráðum sérfræðinganna, sérstaklega ef framvindan verður verri en útlit var fyrir.

Sama er að segja um sérfræðingana. Þeir vilja ekki láta gagnrýna sig eftirá fyrir að hafa ekki gengið nógu langt í ráðgjöf sinni um aðgerðir.

Þessar aðstæður fela það þess vegna í sér, að til staðar er eins konar sjálfvirkni sem veldur því að jafnan er gengið lengra í ráðstöfunum, þ.m.t. skerðingum frelsis manna, en þörf er á.

Stjórnvöld þurfa að átta sig vel á þessu og reyna svo að axla þá ábyrgð sem felst í því að taka ákvarðanir sem ganga ekki lengra gegn frelsi og daglegu lífi borgaranna en brýna nauðsyn ber til. Embættisskyldur þeirra gera kröfu til þess að svona sé farið að við þessar ákvarðanir. Hugsanleg hætta á gagnrýni eftirá og jafnvel embættismissi er hégómi við hliðina á þessari skyldu.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Ráðstafanir íslenskra stjórnvalda í tilefni af covid-veirunni hafa nú gengið úr öllu hófi. Langflestir Íslendingar hafa látið sprauta sig og langflestir með þremur sprautum. Yfirgnæfandi meirihluti manna er kominn í skjól á þann hátt að jafnvel þeim sem hafa smitast af veirunni stafar ekki hætta af henni. Meira en 95% þeirra fá engin eða bara smávægileg einkenni. Þeir sem eftir standa veikjast lítillega en nær enginn alvarlega. Morgunblaðið birti aðgengilegar upplýsingar um þetta 23. desember s.l. (bls. 6).

Þrátt fyrir þessar staðreyndir eru landsmenn, svo furðulegt sem það er, beittir frelsisskerðingum til að hindra að smit berist milli manna. Hafi einstakur maður verið í návist annars, sem ber veiruna með sér er sá fyrrnefndi settur í sóttkví og bannað að umgangast annað fólk um tiltekinn tíma. Hann er mældur fyrir smiti í upphafi og við lok sóttkvíar, sem stendur í 5-14 sólarhringa. Það er því ekki skilyrði fyrir því að verða beittur ofbeldinu að hafa smitast af veirunni. Nóg er að hafa komið nálægt einhverjum sem hefur smitast. Þetta er sagt gert til að hindra útbreiðslu veirunnar. Samt segja yfirvöld að líklega muni um 600 landsmenn smitast á dag. Svo er að skilja að markmið þeirra sé að fækka í þeim hópi, kannski í 4-500?

Og þá skal spurt: Til hvers? Það liggur nefnilega fyrir að fáir þeirra sem smitast verða veikir og nær enginn, sem hefur nýtt sér þau úrræði sem gefist hafa, að láta sprauta sig. Þar að auki geta þeir sem veikjast að sjálfsögðu leitað til lækna eða heilbrigðisstofnana og skiptir þá engu máli hvort þeir hafi verið sviptir frelsi í aðdragandanum eður ei.

Þeir sem hafa smitast eru síðan beittir enn meiri þvingunum, settir í svokallaða einangrun um lengri tíma.

Þessi stjórntök á þjóðinni eru að mínum dómi fyrir neðan allar hellur. Og til að heilaþvo þjóðina er hættan mikluð með orðskrúði og með áskorunum til almennings um að sýna nú samstöðu. Hið sama gerist í öðrum löndum. Þeir sem þessu ráða virðast ekki hafa af því neinar áhyggjur að ráðstafanir þeirra valda miklu tjóni meðal annars hjá stórum hópi manna, sem þurfa að sæta fjöldatakmörkunum á viðskiptavinum og er í ofanálag bannað að halda fyrirtækjum sínum opnum nema afar takmarkaðan tíma á degi hverjum, nema þeim sé þá skipað að loka alveg. Þetta veldur fjárhagslegum þrengingum og jafnvel gjaldþrotum sem leiða til mikilla hörmunga hjá þeim sem í hlut eiga, jafnvel þannig að þeir gefast bara upp. Þá eru teikn á lofti um að áfengissala til heimila hafi vaxið til muna á síðustu tveimur árum, heimilisofbeldi hafi aukist, kvíði hafi orðið útbreiddari hjá viðkvæmu fólki, margir hafi veigrað sér við að leita til læknis vegna ástandsins og aðrir sjúkdómar þannig fengið að grassera ómeðhöndlaðir, svo nokkur dæmi séu tekin. Stjórnvöld hafa ekki enn birt tölur um fjölda þessara fórnarlamba sinna.

Það er auðvitað furðulegt að beita þvingunum til að forðast smit á sjúkdómi sem er svo til hættur að valda skaða og kallar ekki á önnur úrræði en aðrir sjúkdómar, þ.e. aðstoð lækna. Aðgerðirnar fela auk annars í sér alvarleg frávik frá meginreglunni um frelsi fólks og ábyrgð á sjálfu sér sem verður að teljast grunnregla í samfélagi okkar.

Svo ég segi bara við þessa valdsæknu stjórnarherra: HÆTTIÐ ÞESSU, og það strax.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Á fyrri hluta síðustu aldar orti Jóhannes úr Kötlum nafntogað kvæði „Sovét Ísland – óskalandið – hvenær kemur þú?“ Hér var á ferðinni ákall eða draumsýn þeirra tíma kommúnista um sæluríkið sem þeir vildu koma á fót.

Nú vita allir að þetta var í raun ákall um stofnun alræðisríkis, þar sem valdhafar færu með allt þjóðfélagsvald og drottnuðu yfir borgurum. Við þekkjum núna átakanlegar frásagnir af lífi manna og skelfilegum örlögum þeirra í þeim ríkjum sem komu á hinu sovéska stjórnskipulagi. Kvæði Jóhannesar fól í sér ákall um að koma slíku skipulagi á hér á landi. Að vísu verður að ætla að hvorki honum né skoðanabræðrum hans á Íslandi hafi verið ljóst hvers kyns ógnir og mannréttindabrot reyndust óhjákvæmilegir fylgifiskar draumsýnarinnar um sovétið. Það fól samt í sér samsöfnun alls þjóðfélagsvalds í hendur manna sem höfðu náð völdum. Mannkynssagan er uppfull af dæmunum um hvernig alræðisvald í höndum fárra fer með borgara sína.

Þó að mannkynið eigi að hafa lært af reynslunni eru samt margir, kannski flestir, borgarar á þeirri skoðun að viðspyrna gegn vá, eins og t.d. veiru sem fólk smitast af, felist í því að koma á sovésku skipulagi. Í því felst að heimild borgara til að ráða sér sjálfir er afnumin eða skert og valdið falið handhöfum ríkisvalds í hendur. Sérfræðingar leggja ráðamönnum til hugmyndir um frelsisskerðingar undir þeim formerkjum að verið sé að vernda fólkið. Einkenni sovétsins leyna sér ekki. Þau felast meðal annars í að tjáskipti ríkis og borgara fara aðallega fram í aðra áttina, þ.e. frá ríkinu og til borgara, sem oft eiga engan kost á að fá svör við spurningum um réttlætingu þessarar valdbeitingar gagnvart þeim sjálfum.

Ætla verður að þessi ráð séu vanmáttug. Besta vörnin felst áreiðanlega í að bjóða fram lyf og bóluefni sem hver og einn borgari á kost á að fá, en gera síðan í meginatriðum ráð fyrir að hver og einn passi upp á sjálfan sig. Það er að minnsta kosti allt of mikið í húfi til að réttlætanlegt sé að taka völdin af borgurum um eigin hag þeirra og fá þau í hendur misviturra stjórnmálamanna.

Við ættum því að snúa af þessari leið og taka aftur til við að treysta borgurum fyrir forræði sinna eigin mála.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Nokkuð hefur borið á því að undanförnu að fræðimenn í lögfræði, sem vilja láta verk sín á þrykk út ganga, geri það í félagi við aðra fræðimenn. Tvö nýleg dæmi eru „Hrunréttur“ eftir Ásu Ólafsdóttur, Eyvind G. Gunnarsson og Stefán Má Stefánsson og „Eignarnám“ eftir Karl Axelsson og Ásgerði Ragnarsdóttur. Þessi rit eru sögð ritrýnd en í því felst ábending um að hin fræðilega hlið þeirra hafi gengið í gegnum hreinsunareld, sem geri viðkomandi rit sérlega trúverðugt.

Ég læt það eftir mér að gagnrýna þennan hátt á fræðiskrifum. Með því að skrifa með öðrum draga höfundar úr persónulegri ábyrgð sínni á skrifunum. Ég hef til dæmis orðið var við misfellur í báðum þessum bókum. Þegar ég hef haft samband við einhverja höfundanna til að benda á þetta, hef ég fengið þau svör að viðmælandi minn hafi ekki tekið eftir misfellunni, þar sem hún sé frá samhöfundi komin, og hafi viðmælandinn treyst á vinnubrögð hans án þess að yfirfara þau sérstaklega.

Þetta er ekki gott. Það er þýðingarmikið að fræðimaður sem gefur út fræðibók beri beina og óskoraða ábyrgð á efni bókarinnar. Fræðimenn eiga að vinna sjálfstætt að rannsóknum sínum og fræðiskrifum, þó að þeir nýti sér auðvitað útgefin verk annarra fræðimanna og vitni til þeirra. Hópvinna á ekki vel við um fræðilegar rannsóknir og skrif.

Svo ég beini því til fræðimanna sem hafa hugsað sér að gefa fræði sín út í skrifuðu formi, hvort sem er í bókum eða fræðiritum, að standa þar einir að verki svo ábyrgð þeirra á því sem þeir skrifa sé skýr, eins og hún þarf að vera.

Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi prófessor í lögfræði

Á netsíðu Vísis í gær er birt opið bréf til mín í tilefni af litlum pistli sem ég fékk birtan í Morgunblaðinu 18. nóvember. Sendendur bréfsins eru sex konur sem vilja kenna sig við öfgar. Mér finnst að þær ættu ekki að gera það, enda fæ ég ekki betur séð en sjónarmið þeirra séu að mörgu leyti öfgalaus, þó að mér sé gert rangt til og ætlaðar meiningar sem ég kannast ekki við og hef aldrei borið fram. Rétt er að hafa nokkur orð um þetta.

Grein mín hafði inni að halda hvatningu til þeirra sem útsettir eru fyrir hættu á að verða beittir kynferðisofbeldi sem og hinna sem gætu orðið ofbeldismenn. Var þessu fólki bent á að gera fyrirbyggjandi ráðstafanir til að koma í veg fyrir brotin eða að minnsta kosti að fækka þeim, því kannski getum við aldrei komið í veg fyrir að þau verði framin.

Ég kann ekki að vísa til vísindalegra kannana máli mínu til stuðnings, en ég er samt sannfærður um að þorri kynferðisbrota er framinn af drukknum ofbeldismönnum á drukknum fórnarlömbum þeirra. Stundum er ástæða til að ætla að sá sem ofbeldinu beitir, myndi ekki gera það ef hann væri ekki undir áhrifum vímugjafa.

Brotin eru yfirleitt ekki framin á veitingahúsum eða úti á götu. Þau eru mörg framin í heimahúsum, eftir að ofbeldismanninum hefur tekist að lokka fórnarlambið með sér þangað. Stundum hefur hann að sögn líka blandað ólyfjan í drykki brotaþolans til að deyfa hann og draga úr afli hans til andstöðu. Þetta er auðvitað skelfilegt og við ættum öll að sameinast í baráttu gegn þessu framferði með eða án öfga. Ofbeldi innan fjölskyldna er erfiðara viðfangs, því þar hafa hrottarnir oft eins konar yfirráð yfir fórnarlömbum sínum. Samt hljótum við að leita leiða til að draga úr heimilisofbeldinu.

Það er auðvitað grófur útúrsnúningur úr orðum mínu að telja mig vilja gera fórnarlömbin ábyrg fyrir brotunum, sem þau hafa mátt þola. Það er satt að segja furðulegt að sjá ábyrgar öfgakonur gera þessu skóna. Fyrir mér vakti aðeins að reyna að fækka þessum alvarlegu brotum, þó að erfitt sé að finna leiðir sem virka í þá átt.

Þegar álitamál er uppi er oft gagnlegt að stilla upp öfgadæmi, til að átta sig á
grundvallaratriðunum. Segjum til að mynda að konur stunduðu það að innbyrða
sjálfviljugar, áður en þær færu út á skemmta sér, lyfin sem ofbeldismenn nota til að koma vilja sínum fram við þær. Væri ekki við hæfi að hvetja konur til þess að hætta því, svo þær væru ekki varnar- og meðvitundarlausar á skemmtistöðum
borgarinnar? Væri sú hvatning fallin til þess að varpa ábyrgð kvenna á þeim
glæpum sem þær yrðu fyrir á þær sjálfar? Nei, því jafnvel þá bæru þolendur enga
ábyrgð á verknaði gerendanna, þótt draga hefði mátt úr líkum á brotunum.

Ég er sammála öfgakonum um að hvorki karlar né konur eigi að fremja ofbeldisbrot á öðru fólki. Best væri ef unnt yrði að uppræta þau með öllu en því miður er ekki sjáanlegt að slíkt sé hægt. Grein mín var skrifuð í þeim tilgangi að reyna að fækka slíkum brotum. Ábyrgð á ofbeldinu hvílir á brotamanni en ekki öðrum. Með vinsemd beini ég því til ykkar að ætla mér ekki skoðanir í aðra átt. Ástandið í þessum málum er hins vegar klárlega þannig að ég hvet stúlkur, sem mér þykir vænt um, að hafa varann á sér í umgengni við karlmenn sem þær eru kannski að hitta í fyrsta sinn á skemmtistað. Ég hika ekki við að benda þeim á að þær geti stundum beitt aðferðum sem draga úr líkum á að brotið verði á þeim, m.a. með því að skerða ekki dómgreind sína með neyslu vímugjafa. Og ég mun halda því áfram. Verði þær hins vegar fyrir því að brotið sé á þeim, mun ég gera það sem í mínu valdi stendur til að hjálpa þeim að fást við eftirköstin m.a. með því að brýna fyrir þeim að ábyrgðin og skömmin sé ekki þeirra, heldur eingöngu brotamannsins. Og það eins þó að þær hafi verið drukknar.

Verði grein mín til þess að forða einni nauðgun yrði ég sáttur. En þetta munum við aldrei fá að vita, hvorki ég né öfgakonurnar. Við skulum samt taka höndum saman um að gera það sem við getum til að fækka ofbeldisbrotum. Sumir telja það stundum geta orðið málstað til framdráttar að búa til andstæðing jafnvel með því að skrökva á hann sökum. Það er misskilningur hjá ykkur ef þið haldið að þessi aðferð sé vænleg gagnvart mér. Ég hef skömm á ofbeldismönnum og er miklu fremur samherji ykkar en fjandmaður.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Hvínandi þytur hefur leikið um samfélag okkar að undanförnu vegna ásakana um að mikið sé um að brotið hafi verið á fólki, einkum konum, með því að misbjóða því kynferðislega. Brotamenn sem neiti ásökunum sleppi við refsingar, því erfitt reynist að sanna á þá brotin. Nokkuð hefur verið um að slíkir menn séu samt nafngreindir á opinberum vettvangi, án þess að sakir séu sannaðar, og veldur þetta þeim stundum velferðarmissi, brottrekstri úr vinnu eða útskúfun frá þátttöku í íþróttum svo dæmi séu nefnd. Á þessu eru ýmsar hliðar sem ræddar hafa verið í ýmsar áttir og greinir fólk á um flestar þeirra.

Ein er samt sú hlið á þessu öllu saman sem lítið sem ekkert hefur verið rædd og sumir telja jafnvel að ekki megi minnast á. Þar á ég við áfengis- og vímuefnanotkun langflestra sem þurfa að upplifa þá dapurlegu lífsreynslu sem hér um ræðir, bæði brotamenn og brotaþola. Sumir hafa gengið svo langt að telja óheimilt að vara þá við sem verða þolendur svona brota með því að benda þeim á að varast notkun vímuefna í því skyni að forðast brot.

Ég tel að áfengis- og vímuefnanotkun sé ráðandi áhrifaþáttur í langflestum þessara brota. Afleiðingar hennar geta auk nauðgana og annarra ofbeldisbrota, verið ótímabærar þunganir, vanræksla og jafnvel misnotkun barna, fóstureyðingar, forsjársviptingar, skaðleg andleg áhrif á börn, framhjáhöld, slys og ótímabær andlát.

Þó að enginn vafi sé á, að þessi neysla sé stærsti áhrifaþátturinn í bölinu, heyrast þær skoðanir að á þetta megi helst ekki minnast. Til dæmis megi ekki vara, oftast konur, við vímuefnanotkun á skemmtistöðum. Með því sé verið að réttlæta brot misindismanna, sem á þeim brjóta. Þetta er auðvitað hálfgerður þvættingur, sem á líklega rót sína að rekja til þess að svo margir vilja geta þjónað áfengisnautn sinni í friði. Í raun er verið að segja að ekki megi benda fólki á að reyna að gæta sín sjálft. Það er samt vafalaust besta vörnin gegn svona brotum að gæta sín sjálfur. Þetta jafnast t.d. á við að gæta sín í umferðinni til að forðast slys.

Ráðið er sem sagt að hætta eða draga verulega úr notkun áfengis- og vímuefna hvort sem er á skemmtistöðum eða bara heima fyrir. Slíkt er til þess fallið að draga úr hættu á þessum brotum, þó að þau yrðu seint alveg úr sögunni. Þeir sem ekki geta nýtt sér þetta ráð eru líklega háðir vímugjöfunum með þeim hætti að þeir ættu að leita sér hjálpar.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður