Öllum mönnum er hollt að leggja sig eftir hugmyndafræði í stjórnmálunum vegna þess að hugmyndir manna um grundvöll samlífs með öðru fólki eru til þess fallnar að gefa lífshlaupi þeirra aukið gildi og færa þeim lífsgleði og hamingju. Mínar hugsanir féllu fljótlega í þann farveg, að ég taldi frelsi einstaklinga með ríka ábyrgð á eigin lífi eiga að vera sú undirstaða sem líf mitt skyldi byggjast á.

Þegar ég horfi til baka skynja ég að strax innan við tvítugt hafði ég eignast þá sannfæringu um meginatriði í lífinu sem ég hef haldið síðan. Á þeim árum var ég fenginn til að flytja á fundum ungliða í stjórnmálum erindi um hugmyndafræði sem verðugt væri að lifa eftir. Á þessum árum las ég mikið í ritum um stjórnmálaheimspeki. Þetta átti eftir að móta afstöðu mína og hugsjónir.

Þegar ég les núna erindi sem ég flutti og voru birt opinberlega má vera að mér finnist þau vera ungæðisleg á köflum. En hugsunin sem þar birtist var heiðarleg og hrein. Meginboðskapurinn er sá að þær grunnhugmyndir sem standa að baki lýðræðislegu stjórnkerfi eigi líka við í daglegu lífi manna. Þeir eigi þannig ekki aðeins að fá aðild að landsstjórninni með kosningarétti sínum heldur einnig að fá að ráða sínum eigin málefnum í ríkum mæli og virða rétt annarra til hins sama.

Í endurminningunni finnst mér að hugsanir um þetta hafi skipt meginmáli fyrir myndun þeirra skoðana í stjórnmálum og raunar um æskilega hætti í daglegu lífi manna sem ég síðan hef haft. Niðurstaðan er að líklega séu þeir fáir sem hlýddu á erindi mín, sem hafi munað mikið af því sem sagt var, þannig að það entist þeim. Það gerði líklega aðeins sá sem talaði! Ég held að málum sé oft svona farið. Til dæmis græddi ég mikið á því að kenna við háskólana og fólst það ekki síst í þeirri vinnu sem ég lagði í undirbúninginn. Vonandi hefur eitthvað líka setið eftir hjá nemendunum. Kennsla hefur að mínu mati fyrst og fremst þann tilgang að vekja áhuga nemenda á viðfangsefninu þannig að þeir verði tilbúnir til að leggja sig sjálfir eftir námsefninu.

Það er að mínum dómi afar mikils virði fyrir einstaklinga að tileinka sér það sem við stundum köllum lífsskoðun. Þá á ég við afstöðu til lífsins sem ræðst af grunnhugmyndum um hvað sé skynsamlegt og hvað leiði til mests velfarnaðar í lífi einstaklinga en þó kannski umfram allt hvað teljist vera rétt og hvað rangt út frá málefnalegum sjónarmiðum eingöngu og þeim siðferðislegu og lagalegu viðhorfum sem viðkomandi hefur. Þegar tekin er afstaða til mála verða menn að skilja að hagsmunir, sem þeir sjálfir kunna að hafa eða hafa samúð með, mega ekki valda frávikum frá því sem rétt er samkvæmt þeim meginsjónarmiðum sem þeir hafa tileinkað sér og sett í öndvegi í lífi sínu.

Í skáldsögunni Undirstaðan, eftir þann merka höfund Ayn Rand, sagði frá tveimur tíu ára börnum tala saman um hvað þau hygðust gera í lífinu. Annað þeirra, drengur, svaraði spurningu um hvað hann ætlaði að gera með orðunum. „Það sem er rétt.“ Ekki flókið! (Sjá Ayn Rand „Undirstaðan“ í þýðingu Elínar Guðmundsdóttur, útg. Almenna bókafélagið 2012, bls. 10.)

Þó að við tileinkum okkur svona viðhorf þurfum við samt að skilja að engin trygging er fyrir því að við höfum alltaf rétt fyrir okkur. Og við verðum líka jafnan að vera tilbúin til að skipta um skoðun á þeim málefnum sem við tökum afstöðu til ef nýjar upplýsingar eða röksemdir birtast okkur. Þó að engin trygging sé fyrir því að við höfum alltaf rétt fyrir okkur gerir það samt ekkert til svo lengi sem við reynum af einlægum huga að taka þá bestu afstöðu sem völ er á. Meira verður ekki krafist af okkur. Og það sem mestu máli skiptir, við getum sjálf ekki krafist meira af okkur sjálfum.

Hafi maður breytt rétt, eftir bestu samvisku, getur enginn gert honum neitt. Hann getur staðið aleinn gagnvart málæði, hávaða og fordæmingum án þess að slíkt hreyfi við honum, aðeins ef hann hefur hlýtt kalli samvisku sinnar og gert það sem fólst í svari drengsins í sögu Ayn Rand, „það sem er rétt“, og þá eins og maðurinn hefur metið það sjálfur eftir að hafa reynt að taka tillit til alls sem máli skiptir. (Sjá Ayn Rand „Undirstaðan“ í þýðingu Elínar Guðmundsdóttur, útg. Almenna bókafélagið 2012, bls. 10.)

Ég hef líka alltaf haldið upp á orð sem höfð eru eftir Abraham Lincoln lögfræðingi í „Notes on Lawyers“ frá 1850, en Abraham þessi gegndi eins og menn vita embætti forseta Bandaríkjanna nokkrum árum síðar. Orð hans hljóða svo í þýðingu minni: „Reynið alltaf að vera heiðarleg; og ef þið getið ekki að eigin dómi verið heiðarleg í starfi ykkar sem lögfræðingar, verið þá heiðarleg við að gera eitthvað annað.“

Setjum okkur í svolítið hátíðlegar stellingar og veltum fyrir okkur grundvellinum fyrir því samfélagi sem við öll erum í við annað fólk. Erum við ekki sjálf grunneiningin? Við höfum auðvitað aldrei verið beðin um að semja okkur inn í samfélag við aðra. Flest teljum við samt að okkur beri siðferðileg skylda til þátttöku í slíku samfélagi. Ástæðan er nábýlið við aðra og óhjákvæmileg sameiginleg viðfangsefni okkar og þeirra. Þess vegna beygjum við okkur flest undir að teljast þátttakendur í sameiginlegu skipulagi með öðru fólki.

Þetta skipulag hefur þróast með ýmsum hætti, til dæmis hafa myndast einingar sem samanstanda af þeim einstaklingum sem byggja ákveðin og skilgreind landsvæði. Þeir mynda saman það sem við köllum ríki og setja sér þar reglur um sambúð sína innan endimarka þess. Við gerum fæst miklar athugasemdir við þetta.

Meginhugmyndin hlýtur samt að vera sú að einstaklingurinn í slíku samfélagi sé grunneiningin. Hann verður ekki til fyrir samfélagið, heldur er samfélagið til fyrir hann og til að þjóna einstaklingsbundnum þörfum hans. Þessi hugsun mótar þýðingarmikil grunnviðhorf í stjórnskipun okkar og lögum. Til dæmis er það almenn meginregla í okkar réttarkerfi að frelsi manna til orða og athafna eigi helst ekki að takmarkast af öðru en réttindum annarra. Við teljum líka þá meginreglu gilda að setta lagaheimild þurfi til að skerða frelsi einstaklinga og jafnvel að slík heimild dugi ekki til ef skert eru réttindi sem njóta ríkari verndar samkvæmt sérstökum ákvæðum sem við höfum sett í stjórnlög okkar þar að lútandi. Ég tel að miklu máli skipti fyrir þá sem starfa að úrlausn mála í réttarkerfinu að átta sig vel á þessum hugmyndagrundvelli stjórnskipunarinnar.

Það er líka sérstaklega ástæða til að nefna annan þátt sem að mínum dómi er óaðskiljanlegur hluti af þeirri lífsskoðun sem hér er lýst, en það er virðing fyrir öðru fólki og skilyrðislaus viðurkenning á rétti þess til að haga sínu eigin lífi á þann hátt sem það sjálft kýs svo lengi sem það skaðar ekki aðra. Mannfólkið er fjölbreytilegt og einstakir menn hafa mismunandi kenndir, hvatir og langanir í lífinu. Allir eiga þar að mínum dómi sama rétt. Ekkert okkar hefur heimild til að sitja yfir hlut annarra með því að bjóða og banna, eins og svo margir vilja sífellt gera. Sumir vilja flokka mannfólkið eftir þjóðerni, litarhætti, trúarbrögðum, kynferði, kynhneigð, gáfum eða hverju því öðru sem greinir einn mann frá öðrum og láta menn njóta misjafns réttar eftir því hverjum þessara „flokka“ þeir tilheyra. Til þess hafa menn yfirleitt enga heimild af þeirri einföldu ástæðu að einn á ekki að ráða neinu um einkahagi annars. Svo einfalt er það.

Svo er annar eiginleiki sem oft skiptir sköpum í samskiptum milli manna af því að hann er oft nauðsynlegur til að geta haldið vináttu og góðum tengslum á lífi. Þetta er hæfileikinn til að geta beðist afsökunar. Enginn maður kemst hjá því að segja einhvern tíma eða gera eitthvað sem meiðir eða særir annan, jafnvel góðan vin. Hafi maður gert þetta og síðan komist að þeirri niðurstöðu að ekki hafi verið farið fram af fullri sanngirni gagnvart þeim sem orðum var beint að, tilheyrir það að mínum dómi siðferðislegri skyldu að biðja viðkomandi afsökunar. Stundum hef ég verið of fljótur til að beina skeytum að öðrum án þess að sýna nauðsynlega sanngirni. Ég tel mig í slíkum tilvikum oftast hafa reynt að bæta ráð mitt, ræða málið við þann sem í hlut á og biðja hann afsökunar á frumhlaupinu. Það er regla frekar en undantekning að hrein samskipti af þessu tagi treysti vináttu og gott samband milli manna fremur en að spilla því. Ég hef líka orðið vitni að því að skorturinn á þessum hæfileika hefur leitt af sér sambandsleysi og jafnvel vinslit, sem auðveldlega mátti komast hjá.

Að mínu áliti skiptir það sköpum fyrir velferð og hamingju manna að njóta frelsis til að stjórna eigin lífi og taka ákvarðanir um hagi sjálfs sín. Þessu verður að fylgja ábyrgð þess manns sjálfs sem í hlut á. Það er lykilatriði. (Sjá um þetta ritið Ábyrgðarkver eftir Gunnlaug Jónsson, sem út kom í Reykjavík 2012. Í ritinu eru færð fram sterk rök fyrir sjónarmiðum um að hver maður skuli njóta frelsis til að taka ákvarðanir í eigin lífi og bera sjálfur ábyrgð á þeim. Ég er kunnugur höfundinum persónulega og veit að hann mælir af heilindum og mannviti.)

Í samfélagi mannanna er auðvelt að greina alls kyns vandamál, sem einstaklingar og hópar þeirra eiga við að stríða. Úrræði margra felast í að vilja taka á vandanum með opinberum afskiptum og forsjá sem fela í sér skerðingu á athafnafrelsi borgara almennt og krefst skattheimtu og þær takmarkanir á sjálfsforræði borgara sem henni fylgir. Settar eru boð- og bannreglur um alls kyns mannlega breytni og refsing lögð við ef menn fylgja ekki hinni opinberu forskrift. Stundum er eftirlitsstofnunum hins opinbera komið á fót til að gæta að því að menn fari eftir fyrirmælum og tryggja að þeir verði lögsóttir sem ekki hlýða. Þá eru tíðum settar lagareglur sem fela í sér beinan eða óbeinan tilflutning fjármuna á milli borgaranna. Þessi forsjá er að mínum dómi afar óæskileg og gerir ekki annað en að ræna menn ábyrgðinni á sjálfum sér sem er svo bráðnauðsynleg fyrir lífshlaup okkar og hamingju.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Skúli Gunnar Sigfússon, sem kenndur hefur verið við Subway, birti á árinu 2021 svæsna grein um vinina Svein Andra Sveinsson lögmann og Benedikt Bogason hæstaréttardómara, sem nú skipar embætti forseta réttarins. Sveinn Andri hafði verið skiptastjóri í EK 1923 ehf. (áður Eggert Kristjánsson hf. heildsala). Segir Skúli að Benedikt hafi misnotað dómsvald sitt í Hæstarétti með því að stýra því að dómi Landsréttar og áður héraðsdóms hafi verið snúið við með þeim hætti að fyrirtæki Skúla, Sjöstjörnunni ehf., hafi verið gert að sæta riftun á kaupsamningi um fasteign að Skútuvogi 3 í Reykjavík með þeim afleiðingum að fyrirtækið hafi þurft að endurgreiða þrotabúinu um hálfan milljarð að ósekju.

Þetta þrotabú komst í fréttir á sínum tíma vegna óheyrilegrar þóknunar við skiptin sem lögmaðurinn Sveinn Andri lét búið greiða sér. Mun hann hafa tekið um 50.000 krónur á tímann fyrir vinnu sína. Slík fjárhæð þekkist ekki hjá starfandi lögmönnum. Sveinn Andri, sem mun vera persónulegur vinur Benedikts, mun hafa haft mikilla persónulegra hagsmuna að gæta af því að afla þrotabúinu fjár til að geta greitt sér þessa óheyrilega háu þóknun. Hafði hann tugi milljóna í tekjur af málinu.

Þessi grein Skúla var endurbirt á Vísi nú nýverið fyrir tilstuðlan einstaklings sem lesið hafði greinina og taldi sýnilega ekki viðunandi að réttmæti ásakana Skúla hefði ekki verið rannsakað. Skúli dregur ekki af sér og setur fram afar svæsnar ásakanir á hendur vinunum Sveini Andra og Benedikt.

Þeir félagar Sveinn Andri og Benedikt hafa neitað ásökunum Skúla. Það vekur hins vegar sérstaka athygli að þeir skuli ekki hafa freistað þess að fá þeim hnekkt fyrir dómi. Hafa menn þá m.a. bent á að Benedikt hikaði ekki við fyrir nokkrum árum að höfða mál á hendur mér fyrir ummæli, sem voru miklu mildari gagnvart honum en ummæli Skúla í ofangreindri grein, enda tapaði Benedikt því máli á öllum þremur dómsstigum. Nú hefst hann hins vegar ekki að.

Gárungarnir telja að þessi skortur á viðbrögðum við ásökunum Skúla stafi af því að þeir félagar séu hræddir um að við rekstur dómsmáls muni Skúli geta teflt fram upplýsingum, sem sýni réttmæti ásakana hans á hendur vinunum tveimur. Þeir hafa hins vegar áreiðanlega spjallað um þær í fjölskylduboðum, sem þeir bjóða hvor öðrum í, eða hvað?

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Mér dettur stundum í hug að skoða heimildir um lífskjör langafa míns og langömmu og bera þau saman við allsnægtirnar sem almenningur á Íslandi býr við á okkar tímum.

Þessi hjón hétu Ingibjörg Gunnlaugsdóttir og Gunnar Hafliðason. Þau bjuggu á jörðinni Skálahnjúki í Gönguskörðum árin 1859 til 1903. Gönguskörð eru vestur af Sauðárkróki á skaganum milli Húnaflóa og Skagafjarðar. Þetta er norður við heimskautsbaug og má geta nærri að þarna hafi veður verið válynd, einkum yfir vetrartímann. Þau hjónin eignuðust 7 börn og var amma mín Þorgerður Vilhelmína þeirra yngst, fædd 1878.

Húsakynni þessarar fjölskyldu voru torfbær, sem bæði hýsti menn og húsdýr. Þau áttu auðvitað ekki bifreið og þaðan af síður tvær bifreiðar, eins og algengt er að fjölskyldur eigi nú á tímum! Ef leið þeirra lá til annarra bæja notuðu þau hesta. Þau fóru aldrei í sólarlandaferðir! Þau fengu ekki að njóta þess að vinna bara fjóra daga vikunnar. Hjá þeim var þetta einfalt. Þau unnu alla sjö dagana. Þau áttu svo til engin tæki til að vinna með, hvort sem var til að brjóta tún eða heyja þau. Til þessara starfa votu líkamskraftarnir notadrýgstir. Til matar notuðust þau að mestu leyti við þau matvæli, sem búskapur þeirra gaf af sér. Dagblöð og útvarp voru ekki í boði og fengu þau tíðindi af atburðum í öðrum héruðum í besta falli með farandfólki sem átti leið um.

Sagan segir að þeir sem ferðuðust yfir skagann hafi gjarnan þegið gistingu að Skálahnjúki þar sem þeir fengu mat og húsaskjól. Var vel látið af gestrisni hjónanna og atlæti sem þau létu gestum sínum í té.

Íslendingar eru flestir komnir af harðgerðu fólki sem bjó við svipuð kjör og fjölskyldan að Skálahjúki. Þegar við hugsum til gjöfulla lífskjara í landi okkar nú á tímum, er okkur hollt að renna stundum huganum til þessa fólks. Það er ekki svo langur tími liðinn síðan það brá búi. Aðeins 120 ár. Upp úr þeim jarðvegi sem þetta fólk skapaði hefur sprottið eitt mesta velferðarríki í heimi manna. Við ættum að þakka því fyrir grundvöllinn sem það lagði að velferð okkar.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Eftir hefðbundnum mælikvarða eiga næstu alþingiskosningar að fara fram haustið 2025. Fyrirsvarsmenn stjórnmálaflokka eru farnir að láta í sér heyra um stefnuna framundan. T.d. var Morgunblaðið með viðtal við Kristrúnu Frostadóttur formann Samfylkingar um síðustu helgi.

Eitt sinn töldu menn að hlutverk stjórnmálaflokka væri að hafa pólitíska stefnu sem þeir skýrðu út með málflutningi sínum í því skyni að vinna kjósendur til fylgis við hana. Það má teljast hafa verið einkenni á ofangreindu viðtali, að það hafi hreint ekki einkennst af þessum viðhorfum. Flokkur formannsins virðist miklu fremur vilja taka upp þau viðhorf sem flokkurinn telur helst til vinsælda kjósenda fallin. Markmiðið virtist vera það eitt að tileinka sér þá stefnu sem gefur flest atkvæði. Kom fram að nú skyldu lögð niður þau pólitísku viðhorf sem þessi flokkur hefur helst barist fyrir undanfarin ár af mikilli sannfæringu, svo sem eins og baráttu fyrir aðild okkar að Evrópusambandinu og fleiri mál.

Viðhorf af þessum toga eru hreint ekki bundin við Samfylkinguna. Miklu fremur má núorðið telja þau ráðandi hjá flestum, ef ekki öllum, stjórnmálaflokkum. Þá telja þeir að lýðskrumið sé vænlegasti kosturinn. Þetta gildir m.a. um málflutning Sjálfstæðisflokksins, sem ætti að vera boðberi frelsis og ábyrgðar. Þessu ætti að fylgja af flokksins hálfu barátta gegn aukningu ríkisumsvifa og lækkun skatta. Vinna þarf háttvirta kjósendur til fylgis við þessa stefnu í stað þess að stunda yfirboð gagnvart öðrum flokkum um að gera allt fyrir alla með þeirri aukningu ríkisútgjalda sem slíkri stefnu fylgir. Menn ættu að þora að mæla fyrir sannfæringu sinni og vinna háttvirta kjósendur til fylgis við hana. Þetta er engan veginn einkenni á kosningabaráttu flokkanna nú um stundir. Það er miklu fremur líkast því að þeir séu að taka þátt í kappleik á borð við þann sem íþróttafélög stunda hvert gegn öðru.

Ég er viss um að sá flokkur myndi vinna á gagnvart almenningi sem sýndi að hann stæði fyrir einhver grunnviðhorf sem hann væri ekki tilbúinn til að selja í hanaslag samtímans.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Fyrir nokkrum árum sendi ég starfandi dómurum gátlista sem þeir gætu haft við hendina við meðferð sakamála. Flestir þeirra tóku þessu framtaki vel.

Lagaheimild til refsingar þarf að vera í settum lögum. Efni hennar þarf að vera skýrt og ber að túlka vafa sakborningi í hag.

Ekki má dæma sakborning fyrir aðra háttsemi en þá sem í ákæru greinir.

Heimfæra þarf háttsemi til lagaákvæðis af nákvæmni. Dómendur hafa ekki heimild til að breyta efnisþáttum í lagaákvæðum sakborningum í óhag.

Sanna þarf sök. Sönnunarbyrði hvílir á handhafa ákæruvalds.

Við meðferð máls á áfryjunarstigi þarf að gæta þess að dæma sama mál og dæmt var á neðra dómstigi. Til endurskoðunar eru úrlausnir áfrýjaðs dóms; ekki annað.

Sakborningar eiga rétt á að fá óheftan aðgang að gögnum sem aflað hefur verið við rannsókn og meðferð máls.

Sakborningar eiga að fá sanngjarnt tækifæri til að færa fram varnir sínar.

Dómarar, sem dæma, verða að hafa hlutlausa stöðu gagnvart sakborningum.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Það er athyglisvert að sjá hvernig margir menn taka gagnrýni og annars konar mótlæti sem beint er að þeim. Þetta er auðvitað misjafnt eins og gengur. Margir taka einfaldlega til máls og andmæla því sem um ræðir. Það ættu að vera hin eðlilegu viðbrögð. Slík andmæli duga þó skammt nema fyrir þeim séu færð fram gild rök sem sýna fram á að gagnrýnin eigi sér ekki marktækar forsendur.

Aðrir taka mótlætinu illa og leggja þá jafnvel fæð á þann sem valdið hefur þessum búsifjum. Þetta eru þá helst þeir sem vita ekki hvernig svara skuli. Í þessum tilvikum á gagnrýnin oft meiri rétt á sér en ella því sá sem fyrir verður finnur ekki frambærileg rök gegn henni. Miklu betra væri fyrir þessa þolendur gagnrýninnar að viðurkenna að þeir hafa farið villur vegar og jafnvel biðja afsökunar á því framferði sínu ef tilefni er til.

Það er hins vegar frekar fátítt að menn bregðist við með þessum síðarnefnda hætti. Þeim finnst þeir verða meiri menn með því að mótmæla því sem sagt hefur verið um háttsemi þeirra án þess að geta rökstutt mótmæli sín. Aðrir kjósa hins vegar bara að þegja þunnu hljóði og vilja þá ekkert af gagnrýnandanum vita. Þeir einfaldlega hætta að tala við hann og það eins þó að þeir hafi á fyrri tíð verið í vinskap við manninn og jafnvel átt honum skuld að gjalda.

Þetta eru oftast aumkunarverð viðbrögð og máttlaus. Menn eiga að geta talað saman þó að eitthvað beri á milli. Þeir eiga þá að geta rætt það málefni sem veldur og leita sameiginlega að því hvar hundurinn liggur grafinn. Það er auðvitað eitt af einkennum hins lýðræðislega samfélags að brugðist sé við gagnrýni á þennan síðastnefnda hátt og lögvarið tjáningarfrelsi nýtt til að skiptast á sjónarmiðum sínum og þess sem gagnrýnt hefur. Stundum getur átt við að gera þetta á opinberum vettvangi en í öðrum tilvikum með einkasamtali við hinn aðilann.

Kannski er algengast að sá sem hefur fengið á sig athugassemdir við framferði sínu í tilteknu máli bregðist við með reiði og afneitun. Flestir eru uppnæmir fyrir sjálfum sér og skilja ekki að þeir þjóna sjálfsvirðingu sinni best með því að taka réttmætri gagnrýni vel og læra af henni.

Þessi orð eru skrifuð í þeim tilgangi að hvetja menn til að hugsa um þetta og bæta ráð sitt ef þörf krefur.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Þegar dómari leitar að réttri niðurstöðu í máli sem hann dæmir, verður hann að ganga út frá því að aðeins ein niðurstaða sé rétt. Þó að fleiri en ein niðurstaða komi til greina má hann ekki telja sér trú um að hann megi velja þá sem honum hugnast best. Beiting réttarheimilda ræður, en ekki persónuleg afstaða dómarans.

Dómstólar mega ekki byggja dóma sína á öðru en beitingu réttarheimilda sem í gildi voru þegar atvik máls áttu sér stað. Margir lögfræðingar telja að þeim sé heimilt að byggja dóma sína á lögum sem síðar voru sett en voru ekki komin í gildi þegar atvik máls urðu. Þetta er þeim óheimilt.

Margir lögfræðingar, þar með talið viðurkenndir fræðimenn í lögfræði, halda því fram að dómstólum sé heimilt að setja ný lög – jafnvel að þeir takist á við löggjafann um lagasetninguna. Þetta er fjarstæða. Dómstólar hafa enga slíka heimild, enda er skýrt í stjórnarskránni að þeir skuli starfa eftir lögum. Þá er auðvitað átt við lög sem í gildi voru þegar atvik máls urðu. Þeir hafa heldur ekkert umboð frá almenningi til lagasetningar, eins og alþingismenn hafa.

Þessi sannindi um lögfræðilegar úrlausnir ættu sem flestir að þekkja til þess að geta forðast misnotkun af hálfu þeirra sem fara með dómsvaldið í landinu.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Um miðjan þennan mánuð (apríl) birtist í Morgunblaðinu frásögn af því er rúmlega fimmtugur maður, Hilmar Þór, fann föður sinn eftir að hafa leitað hans um margra ára bil. Við erfðafræðilega rannsókn kom í ljós, að maður að nafni Guðjón Sigurðsson, reyndist vera faðirinn og hafði hann ekkert vitað um tilvist sonarins. Guðjón er góðvinur minn og hefur verið um áratuga skeið. Svo sem fram kom í Morgunblaðinu er nú orðið kært á milli þeirra feðga og reyndar annarra í fjölskyldu Guðjóns, en þar tóku allir Hilmari vel.

Líklega er algengara en menn gera sér grein fyrir, að hér á landi eru ýmsir sem er rangt í ætt skotið, bæði karlar og konur. Tilviljanir ollu því að ég sá ástæðu til að láta fyrir nokkrum árum kanna erfðafræðileg tengsl mín við föðurafa minn Ólaf Þórarinsson.

Ég leitað því til Kára Stefánssonar hjá Íslenskri erfðagreiningu til könnunar á þessu. Þegar ég hitti Kára af þessu tilefni vildi hann ekkert vita um þá sem talið var að gætu komið til greina. Kári sagði að þetta myndi hann finna út með rannsókn sinni og myndi hann þá geta sagt mér hver maðurinn væri ef í ljós kæmi að það væri ekki Ólafur Þórarinsson, sem talinn hafði verið afi minn.

Svo þegar Kári hringdi til mín með niðurstöðuna kvað hann staðfest að Ólafur væri ekki afi minn. Ekki vildi samt betur til en svo að tveir menn komu til greina en ekki einn, eins og Kári hafði talið. Ástæðan var sú að genin voru úr öðrum eineggja tvíbura, Guðbirni eða Lárusi Hansyni. Við nánari athugun kom í ljós að Guðbjörn hafði, á þeim tíma sem um ræddi, verið búsettur í sama húsi á Njálsgötunni í Reykjavík og amma mín, Þorgerður Vilhelmína Gunnarsdóttir, og maður hennar Ólafur. Lárus var nýkvæntur á sama tíma. Taldi ég því að Guðbjörn væri maðurinn sem í hlut ætti. Pabbi var yngstur barna Þorgerðar og Ólafs en amma dó á árinu 1921, þegar pabbi var á öðru aldursári. Faðir minn var öndvegismaður og þótti mér slæmt að fá vitneskju um að hann hefði búið við fremur þröngan kost í æsku svo sem frásagnir greindu.

Við athugun á æviferli Guðbjörns kom í ljós að þar hafði farið hinn vandaðasti maður, sem lengst af gegndi stöðu yfirvarðstjóra hjá lögreglunni í Reykjavík. Í frásögnum af honum kom í ljós að hann hafði haft mörg sömu áhugamál og pabbi. Þar var um að ræða iðkun íþrótta, svo sem fimleika og sunds, áhugi á taflmennsku og bridsi, ljóð og kvæðalestur svo eitthvað sé nefnt. Með þessu tilskrifi birti ég ljósmynd af þeim tvíburabræðrum og er afi til vinstri á myndinni.

Það er í rauninni magnað að rúmum 100 árum eftir fæðingu föður míns skuli hafa verið unnt með vísindalegum rannsóknum að finna föður hans.

Jón Steinar Gunnlaugsson

Ég tel að íslenska lögfræðinga greini ekki á um að Ísland sé fullvalda ríki en svo nefnist ríki sem fer með æðsta vald í eigin málefnum, hvort sem er lagasetning, stjórnsýsla eða dómsýsla. Þetta felst í 2. gr. stjórnarskrárinnar og fleiri ákvæðum sem árétta þetta.

Nú flytur ríkisstjórnin frumvarp til almennra laga með svofelldum texta:

„Ef skýrt og óskilyrt lagaákvæði sem réttilega innleiðir skuldbindingu samkvæmt EES-samningnum er ósamrýmanlegt öðru almennu lagaákvæði skal hið fyrrnefnda ganga framar nema Alþingi hafi mælt fyrir um annað. Sama á við um skuldbindingar sem eru innleiddar með stjórnvaldsfyrirmælum.“

Við lagasetningu hér á landi gildir vitaskuld sú regla að yngri lög skuli ganga fyrir þeim eldri. Sé ekki efnislegt samræmi milli eldri laga og yngri skulu þau yngri gilda.

Hér virðist vera gert ráð fyrir að skuldbindingar samkvæmt EES- samningnum, sem ekki hafa verið leiddar í lög hér á landi, heldur aðeins með stjórnvaldsfyrirmælum, skuli ganga framar yngri almennum lagafyrirmælum ef ekki er efnislegt samræmi. Í þessu felst í reynd að lagasetningarvaldið er í þessum tilvikum tekið úr höndum íslenska löggjafans (Alþingis) og fengið í hendur erlendum aðila sem ákveður efni skuldbindinga samkvæmt EES-samningnum.

Að mínum dómi er ljóst að efni fyrrgreinds frumvarps stenst ekki fullveldisrétt þjóðarinnar sem allir virðast vera sammála um að felist í stjórnarskránni. Það er því ástæða til að benda ríkisstjórn Íslands á að ekki er unnt að samþykkja nefnt frumvarp sem lög í landinu nema fyrst hafi stjórnarskránni verið breytt í þá veru að heimila svona lagasetningu.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður

Hvers konar réttarkerfi er eiginlega í Bretlandi? Nú berast fréttir af því að málið gegn Gylfa Þór Sigurðssyni hafi verið fellt niður. Það er búið að halda manninum í farbanni í nær tvö ár. Hann hefur ekki getað stundað atvinnu sína þann tíma, en hann var hátt launaður atvinnumaður í fótbolta þegar ósköpin riðu yfir. Mér skilst að samkvæmt breskum rétti hafi tjáningarfrfelsi hans verið takmarkað því hann hafi ekki mátt ræða málið opinberlega, t.d. til að bera af sér sakir. Svo virðast yfirvöld hafa dregið lappirnar við að rannsaka málið. Niðurstaðan er sú að hann hefur skaðast stórlaga þennan tíma, saklaus maðurinn. Það er ástæða til að hvetja Gylfa til að sækja rétt sinn fyrir dómi.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður