febrúar 2025

Ennþá berjast margir, jafnvel flestir menn, fyrir þeirri helstefnu sem felst í banninu á fíkniefnum. Ætla menn aldrei að skilja?

Sagan af baráttunni gegn fíkniefnunum er harmþrungin. Í stríðinu gegn þeim hefur gríðarlegur fjöldi fólks látið lífið, þar með talinn mikill fjöldi almennra borgara sem margir hverjir hafa í sjálfu sér aldrei verið sjálfviljugir þátttakendur. Þó að stefna margra ríkja hafi e.t.v. mildast á undanförnum árum, sýna rannsóknir að miklu fleiri láta lífið í þessu stríði heldur en myndu verða fíkniefnunum sjálfum að bráð ef þau yrðu einfaldlega leyfð eins og áfengi. Og Helstefnamargs konar annað böl fylgir hinni opinberu bannstefnu. Haldið er lífi í undirheimum, þar sem glæpir þrífast og löggæslan ræður ekkert við. Ungmenni, sem leiðast út í neyslu, verða fórnarlömb glæpamanna. Þau fjármagna neysluna með glæpum og vændi. Efnin sem dreift er geta verið stórhættuleg meðal annars vegna þess að stundum er reynt að drýgja þau með íblöndun annarra efna. Og þó að afstaðan kunni að hafa mildast er árangurinn af þeirri viðleitni smávægilegur. Efnin flæða yfir á Vesturlöndum og yfirvöldin ráða ekkert við vandann. 

Þjóðir heims ættu að taka sig saman um að breyta þeirri stefnu mannfórna sem þær flestar fylgja í þessum málaflokki. Það ætti hreinlega að leyfa að minnsta kosti flestar tegundir fíkniefna. Efnin yrðu þá framleidd undir vörumerkjum og dreift á almennum markaði eins og áfengið. Það er líka löngu sannað að þeir sem lenda í erfiðleikum vegna neyslu efnanna eiga sér miklu meiri von um bata með samskonar aðferðum og dugað hafa áfengissjúklingum, það er að fara í meðferð til að læra að skilja vanmátt sinn gagnvart þessum efnum og taka ábyrgð á eigin lífi.

Breytt stefna í þessum málum er til þess fallin að kippa fótunum undan starfsemi glæpamanna sem nærast á banninu og undirheimagróskunni sem það leiðir af sér. Það er löngu kominn tími til að þjóðir heims vakni og átti sig á því að stefnan sem fylgt hefur verið á þessu sviði er bara eins konar helstefna með glæpum og mannfórnum sem unnt er að draga úr svo um munar.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Það er eiginlega frekar ógnvænlegt að verða var við hversu margir vilja leysa öll vandamál mannanna með vali á stjórnlyndu fólki í áhrifastöður. Nú síðast náðu frambjóðendur kjöri með því að lofa þeim sem lægstu launin hafa að greiða þeim uppbætur á laun með framlögum úr ríkissjóði. Segja má að þarna hafi atkvæðin verið keypt með loforðum um fjárgreiðslur. Síðan hefur auðvitað komið í ljós að hinir kjörnu fulltrúar þessa framboðs geta ekki staðið við loforð sín eftir að þeir náðu kjöri og eru komnir í ráðherrastóla. Auðvitað ekki.

Ástæðan er einföld. Það þarf að afla fjár fyrir þessum útgjöldum. Ríkissjóður er fjárvana og skattheimta allt of mikil. Hún beinist auðvitað að þeim sem afla tekna með athafnafrelsi í atvinnulífinu og sjá þannig fyrir velferð almennings.

Mannfólkið ætti nú á dögum að hafa lært að velferð manna verður ekki tryggð með ráðum af þessu tagi. Ítrekað hefur komið í ljós að velferðin er mest hjá þeim ríkjum sem láta atvinnulífið um að afla tekna með athafnafrelsi án forsjár ríkisins. Þetta sést best með því að bera hagi manna saman, annars vegar í ríkjum sem byggja á atvinnufrelsi borgaranna og hins vegar í ríkjum sem vilja láta stjórnvöldin stýra atvinnulífinu og ætla svo að úthluta lífsins gæðum til borgaranna. Þetta leiðir ávallt til þess að stjórnsamt ríkisvald takmarkar persónulegt frelsi á öllum sviðum og er síðan í ofanálag ófært um að sjá borgurunum fyrir sambærilegri velferð og menn njóta í þeim ríkjum sem byggja á frelsi borgaranna til orðs og æðis.

Er ekki fyrir löngu kominn tími til að mannfólkið skilji þessi sannindi og hætti að leita þeirra einfeldningslegu lausna sem engan vanda leysa?

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Að undanförnu hefur verið fjallað um fjárstyrki ríkisins til Flokks fólksins undanfarin ár og ráðstöfun þeirra. Ég óskaði eftir að Ríkisendurskoðun sendi mér ársreikninga þessa flokks undanfarin ár og kom þá í ljós að styrkir frá ríkissjóði og Alþingi árin 2018 til 2023 nema samtals um 400 milljónum króna. Ekki kemur fram að þessu fé hafi verið varið í annað en rekstrarútgjöld flokksins. Verður því ekki séð að ríkisstyrkjunum hafi verið varið til persónulegra útgjalda starfsmanna hans á þessu tímabili eins og margir hafa haldið fram.

Af reikningunum kemur fram að bókaður hreinn hagnaður ofangreind ár nemur 94 milljónum króna, þegar tap ársins 2021 (60 milljónir) hefur verið dregið frá samanlögðum hagnaði þessara ára. Er hagnaður af rekstrinum öll árin jákvæður nema árið 2021.

Eftir stendur spurningin um hvernig það geti staðist að ríkissjóður styrki stjórnmálaflokka sem bjóða fram í kosningum um milljónatugi umfram það fé sem þeir verja til kosningastarfs.

Kannski það sé skýringin á mörgum framboðum smáflokka að nú virðist það vera orðin gild leið til fjáröflunar að bjóða fram lista í kosningum?

Ég hef lagt til að þessari styrkjastarfsemi verði hætt og þeim sem bjóða fram í kosningum verði gert að afla sjálfir fjár til að kosta þá starfsemi. Þessar tölur styrkja svo um munar þá afstöðu.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Morgunblaðið hefur að undanförnu flutt fréttir af styrkveitingum úr ríkissjóði til Flokks fólksins samkvæmt lögum frá 2021 (breyting á lögum nr. 106/2006) til þess að standa straum af kostnaði við framboð þessara stjórnmálasamtaka til Alþingis og sveitarstjórna.

Í þessum lögum kemur fram að samtök sem sækja um styrki þurfi fyrirfram að framvísa gögnum um að þau eigi rétt á styrkjum en síðan eftirá að framvísa bókhaldsgögnum um að styrkirnir hafi verið notaðir til þeirra þarfa sem lögin kveða á um.

Morgunblaðið hefur aðallega sýnt fram á að Flokkur fólksins hefur ekki framvísað gögnum sem leggja þarf fram til að eiga rétt á framlögum. Þetta eru auðvitað þarfar upplýsingar þegar athugað er hvort þessi framboðsaðili hafi uppfyllt skilyrði til að fá styrki. Hefur blaðið sýnt fram á að svo hefur ekki verið.

En það er önnur hlið á málinu sem telja má að skipti meira máli þegar þessar styrkveitingar eru skoðaðar. Það er greinargerð eftirá um að styrkirnir hafi í reynd gengið til að standa straum af þeim kostnaði sem um ræðir, en ekki t.d. til persónulegrar ráðstöfunar þeirra sem að framboði hafa staðið. Þannig segir í 9. gr. laganna að stjórnmálasamtök skuli fyrir 1. nóvember ár hvert skila ríkisendurskoðanda reikningum sínum fyrir síðastliðið ár, sbr. 8. gr., árituðum af endurskoðendum. Í nefndri 8. gr. segir m.a. að endurskoðendur sem árita reikninga þessa skuli starfa eftir leiðbeiningum ríkisendurskoðanda og sannreyna að reikningurinn sé saminn í samræmi við ákvæði laganna og staðfesta það álit með áritun sinni. Ríðikisendurskoðandi geti hvenær sem er kallað eftir öllum gögnum til að staðreyna reikninga stjórnmálasamtakanna.

Fram hafa komið opinberlega tilgátur um að fyrirsvarsmenn Flokks fólksins kunni að hafa ráðstafað þessu fé til persónulegra þarfa sjálfra sín. Hér er um að ræða tugi milljóna árlega undanfarin ár. Það er auðvitað aðalatriði málsins að upplýsa hvort málum sé svona farið. Sé svo sýnist að um sé að ræða refsiverða háttsemi þessara fyrirsvarsmanna, sem falli undir að teljast auðgunarbrot samkvæmt almennum hegningarlögum.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Nú er sagt frá því að drengjahópur frá Austurlöndum standi fyrir ofbeldinu í Breiðholtsskóla. Þeir munu flestir vera Múhameðstrúar. Rétttrúnaðurinn virðist koma í veg fyrir að tekið sé á málinu. Ekki sé unnt að tala við feður þessara drengja þar sem þeir tali ekki við konur en flestir kennaranna eru konur. Eigum við ekki að hleypa fleira fólki af þessu tagi inn í landið? Kannski styttist bara í að það taki yfir?

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur

Hvað er hugsjón? Við tölum um að sá maður hafi hugsjón sem telur að skylt sé að haga lífi sínu í samræmi við ákveðnar grunnhugmyndir um lífið og tilveruna. Þegar ég tala hér um hugsjónir undanskil ég hugmyndir sem ganga út á að gera öðrum miska eða stjórna þeim með fyrirmælum og boðvaldi, eins og sumir kunna að vilja gera. Með hugtakinu á ég við hugmyndir sem viðkomandi maður hefur leitað að, drifinn áfram af eldmóði sannleikans og án þess að setja sig yfir hlut annarra.

Flest höfum við hugsjónir. Það er hins vegar undir hælinn lagt hvort við leggjum okkur fram um að lifa eftir þeim. Þrátt fyrir það er okkur sjálfsagt öllum hollt að móta með okkur meginhugmyndir sem verða til við hugsanir okkar sjálfra um það réttlæti sem við viljum virða. Þær byggjast sjálfsagt aðallega á lífsreynslu okkar en stundum enn fremur á hugmyndum sem við leggjum sjálf niður fyrir okkur og teljum eftirsóknarvert að lifa eftir af fremsta megni.

Ég held að öllum sé hollt að reyna að haga lífi sínu eftir hugmyndum sem þeim þykja eftirtektarverðar og jafnframt rökréttar og fagrar. Að mínum dómi gera slíkar hugsjónir líf okkar verðmeira en ella, jafnvel svo að við teljum okkur hafa höndlað sjálfa lífshamingjuna ef okkur tekst að lifa eftir þeim. Slíkar hugsjónir eiga erindi til okkar allra.

En svo eru til hugsjónir sem eru miklu stórfelldari heldur en þetta. Þær geta lotið að meginhugmyndum, sem varða ekki bara okkur sjálf, heldur líka annað fólk. Við virðum til dæmis flest lýðræðislegt stjórnskipulag og mannréttindi sem við teljum að ekki bara að við sjálf, heldur allir aðrir menn eigi að njóta.

Stundum geta menn jafnvel verið tilbúnir til að láta líf sitt í baráttu fyrir slíkum hugsjónum sínum. Þá binda menn hugsjónir sínar ekki við eigin hagsmuni heldur einnig við hagsmuni annarra.

Í lýðræðislegu stjórnkerfi nútímans reynir sjaldan eða jafnvel alls ekki á slíkar fórnir í þágu hugsjónanna. Það kemur miklu fremur fyrir að menn verði að taka á sig alls kyns óþægindi fyrir að vilja ekki brjóta gegn hugsjónum sem þeir virða og vilja hafa að meginstefi í lífi sinu. Þeir sem misvirða slíka afstöðu skilja þá oft ekki samhengi þeirra hugmynda sem viðkomandi maður vill virða. Kannski getur það stafað af því að þeir virði þær ekki sjálfir eða jafnvel kjósi frekar að sækjast eftir innihaldslitlum stundarhagsmunum í eigin þágu. Ætli við könnumst ekki mörg við slíka afstöðu? Stundum getur líka staðið svo á að sá, sem ekki skilur eða fellst á hugsjónina, einfaldlega hætti að vilja hafa samskipti við hugsjónamanninn. Slíka afstöðu þekkjum við líka þó að okkur finnist hún oftast frekar aumkunarverð.

Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðingur